از معجزات امیر نادری بودن

 احمد طالبی‌نژاد
منتقد سینما
 امیر نادری‌، زاده خطه جنوب است؛ منطقه جغرافیایی که البته مثل سایر نقاط ایران نقش و موقعیت خاصی در تاریخ هنر و فرهنگ این مملکت دارد. تعداد قابل توجهی از چهره‌های تأثیرگذار در ادبیات و سینما و سایر هنرها بخصوص ترجمه اصالتاً جنوبی هستند. به عنوان مثال اگر چه ابراهیم گلستان اصالتاً جنوبی نیست ولی در جنوب زیاد کار کرده و شناسنامه فرهنگی جنوبی دارد. دلایل مختلفی باعث شده این خطه مهد فرهنگ باشد از جمله آنها، وجود شرکت نفت و آمدن انگلیسی‌ها، آلمانی‌ها و اروپایی‌ها به این منطقه است. این آمد و شدها تأثیرات چشمگیری بر فرهنگ و شرایط اجتماعی جامعه داشت. همه شنیده‌ایم که در آبادان بخشی از دایره لغات مردم عادی هم واژگان انگلیسی است که گاه تحریف شده و گاه به شکلی تغییر یافته از شکل اولیه به کار برده می‌شود. انگلیس‌ها وقتی چترشان را در  این ناحیه پهن کردند برای اینکه کارگزارا‌نشان احساس غربت نکنند، تمام شرایط رفاهی لندن یا سایر شهرهای انگلستان را به این منطقه آوردند. سالن‌های مجلل سینما ساخته شد، کتابفروشی‌های بزرگی در اهواز و آبادان دایر شد و کتاب‌های مهم و جذاب همزمان با اروپا و امریکا در آنجا در دسترس بود. فیلم‌ها هم همگی به زبان اصلی بود و تعدادی از بهترین مترجمان ما زبان را در همین سالن‌های سینما یاد گرفتند [این تحلیل البته به نقل از استاد صفدر تقی‌زاده است] نجف دریابندی، صفدر تقی‌زاده و ابراهیم گلستان از بهترین‌ مترجم‌های معاصر، زبان را سر کلاس نیاموختند بلکه در سالن سینما یا  از کتاب‌هایی آموختند که به زبان اصلی به جنوب آورده می‌شد و در کتابفروشی‌ها در دسترس بود. فارغ از این تأثیرگذاری در ادبیات، تعداد زیادی از شاعران بلندآوازه معاصر هم از منوچهر آتشی تا علی باباچاهی و سیدعلی صالحی و...  از اهالی همین منطقه و از خطه جنوب هستند. در زمینه سینما هم همین تأثیرگذاری را شاهد هستیم. سرآمد آنها ناصر تقوایی است که در حوزه ادبیات در کنار افرادی همچون احمد محمود بنیانگذار ادبیات موسوم به ادبیات کارگری است؛ داستان‌هایی که موضوعشان کارگران هستند و بیشتر کارگرانی که در شرکت نفت و مناطق مربوط به حفاری کار می‌کنند. تقوایی در حوزه سینما هم جزو سرامدان این حوزه و چهره‌های تأثیرگذار است. تقوایی در گفت‌و‌گویی با بنده در کتاب «به روایت ناصر تقوایی» می‌گوید من از دوران جنینی فیلمساز بودم؛ با این تعبیر می‌خواهد بگوید از کودکی در معرض سینما بوده و سینما را از خود سینما آموخته است. در آن دوره سینما تاج آبادان از مجلل‌ترین سینماهای ایران بود. تقوایی با فیلم‌هایش بر سینمای ایران و بچه‌های جنوب تأثیر زیادی گذاشته است. فیلمسازان این خطه از جمله امیر نادری و بعدها کیانوش عیاری متأثر از آثار ناصر تقوایی هستند. در بین متأثران از تقوایی امیر نادری یک استثناست؛ یک فیلمساز خودآموخته که از طریق دستیاری و تجربه‌های پشت صحنه سینما را یاد گرفته است البته در کنار اینها نبوغ و سختکوشی هم به کمک او آمده است. اساساً جنوبی‌ها آدم‌های سختکوشی هستند، براحتی کوتاه نمی‌آیند و وقتی وارد عرصه‌ای می‌شوند، سعی می‌کنند حضورشان نمایان و شاخص باشد و باری به هر جهت نباشد. حضور امیر نادری هم در سینما به واقع  متمایز است. با وجود آنکه تعداد فیلم‌های بلند و کوتاهش نسبت به سایر هم‌نسل‌هایش کمتر است اما هر یک از آثار او به نوعی دربر گیرنده تجربه‌های خاص در زبان، فرم و محتواست. به همین دلیل امیر نادری در تاریخ سینمای ایران  چهره‌ای ماندگار به حساب می‌آید. در سینمای ایران و سینمای جهان کمتر فیلسمازی داریم که تحصیلات مدرسه‌ای خیلی محدودی داشته باشد [ظاهراً 6 کلاس] ولی تا این حد پیشرفته باشد که بسیاری از روشنفکران در ایران و جهان با آثارش ارتباط برقرار کنند و از درون این آثار  کشفیات تازه دریافت کنند. امیر نادری به عنوان یکی از موج ‌نویی‌های سینمای ایران توشه و توان خوبی دارد و پیوسته در کشورهای مختلف در تکاپو برای ساختن فیلم‌هایی است که البته اغلب هم بازار تجاری ندارند ولی صاحب ارزش‌های والای فرهنگی و هنری هستند. یکی از معجزات کارهای امیر نادری همین است که با وجود ساخت فیلم‌هایی که هیچ کدام جنبه تجاری ندارند ولی خوشبختانه فعالیتش مستمر است و هر دو سه سال یک بار فیلم می‌سازد. تولدش را تبریک می‌گوییم و امیدواریم این تلاش و کوشش تداوم داشته باشد.