از بخت نیکبخت

الهه رضایی
مدرس دانشگاه
به باور نگارنده، دو بوم از شعرای فارسی‌زبان در به‌وجودآمدن مکتب اصفهانی (هندی) تأثیری بسزا دارند (این مناطق، اصفهان و تبریز است). مکتب اصفهانی در نگاهی تازه، حاوی نشانه‌هایی از شروع نقدی روشمند است و این نخستین بار است که از لحاظ تکنیک‌ها، زبان و درونمایه، بوطیقایی مشخص در شعر فارسی پیشنهاد می‌شود. اگر شعر پیش از این دوره، بیشتر محصور بیانی خطی و مستقیم، پیرامون مدح (خدا، پادشاهان و بزرگان دینی و گاهی معشوق‌های پا در زمین و هوا)، بیان آموزه‌ها (اخلاقی، تصوف و عرفان) و حماسه و توصیف زندگی پادشاهان و پهلوانان بوده است، بسیاری از توجهات و پیشنهادهای مکتب اصفهانی، بر محیط زندگی و خود ملموس است. اینچنین است که شاید می‌توان این کردار را با فاصله زمانی فراوان، پی مناسبی برای رفرم نیما دانست. در این رخداد است که دایره نشانه‌ها در اشعار شاعران را نسبت به قبل، فوق‌العاده وسیع می‌بینیم. روزمرگی، زندگی و زیست اجتماعی در زبان و بیان این شاعران حضور و ظهور می‌یابد. نوجویی در شیوه گفتن و توجه به انواع تمهیدات از ویژگی‌های این مکتب می‌شود. نگاه خاص به تصویر و عینیت در حین زبان‌ورزی را در آرای این دوره می‌توان یافت و... قسمت زیادی از این رفتار با مدیوم هنری، پس از سال‌ها بازگشت و درجازدن شاعران، مجدداً در رفرم ادبی نیما، ادامه و کمال بسزایی می‌یابد. این قرابت با زبان و بیان خاص را شاید هنوز هم بتوان پس از اندیشه نیما در شعر نیمایی و انواع روش‌های برخورد با شعر دهه‌های نزدیک در آثار شاعران اصفهان به جست‌وجو نشست.
در روزگار پس از نیما، شعر معاصر اصفهان نمود بیرونی‌اش را مدیون چندین حرکت شاخص می‌تواند باشد. در اولین حلقه‌ها می‌توان به حضور مرحوم مصدق و دیگرانی تحت تأثیر آرای نیما که با عنوان «انجمن ادبی صائب» آغاز می‌شود، اشاره کرد. اما در دوره جدید، مرحوم محمد حقوقی به‌عنوان اولین منتقد جدی شعر پس از نیما و دیگر بزرگان مؤلف و مترجم مانند اورنگ خضرایی، روشن رامی، رستمیان، جلیل دوستخواه، محمدی، هوشنگ گلشیری، احمد گلشیری، ابوالحسن نجفی، احمد میرعلایی، ضیاء موحد، بهرام صادقی، امیرحسین افراسیابی، محمود نیکبخت، احمد اخوت، رضا فرخفال، مجید نفیسی و یونس تراکمه، مجموعه‌ای از مجلات ادبی وزین را تحت عنوان «جنگ اصفهان» به وجود می‌آورند که سال‌ها به‌عنوان مرجعی قابل اتکا در کشور و منطقه اصفهان شناخته می‌شود.
رخدادهای بعدی، بدون حذف نام صاحبان قلم یادشده و یادنشده، چند حرکت بسیار مؤثر بر شعر اصفهان است که در بیشتر آنها محوریت یا پشتوانه را باید به آقای محمود نیکبخت نسبت داد؛ کسی که پس از جدایی از گروه جنگ اصفهان مجموعه‌ای از نظرگاه‌ها را در تألیفاتی همراه با دیگر بزرگان معرفی می‌کند که شاید بتوان این مجموعه‌ها را دارای تأثیر فراوانی بر شعر معاصر اصفهان و ایران دانست:
 انتشار «کتاب شعر» یک و دو
 سخنرانی در کنگره بزرگداشت نیما با حضور اکثریت قاطع صاحبنظران شعر معاصر و نیمایی در سال1377
 انتشار مجله جنگ پردیس
 تألیف دو کتاب انتقادی «مشکل شعر شاملو» (از اندیشه تا شعر) و از گمشدگی تا رهایی (پیرامون شعر فروغ فرخزاد)
 ترجمه کتاب «آناباز» سن ژان پرس (به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منظومه‌های شعر مدرن جهان و مقالات مرتبط با آن)
 ترجمه کتاب جوزف اونگارتی (پیرامون اشعار کوتاه و زیست اونگارتی)
افزون بر این، باید به آموزش مداوم و جدی چند نسل از شاگردانی اشاره کنیم که تعدادی از آنها به چهره‌های شناخته‌شده‌ای در شعر و نقد ادبی معاصر تبدیل شده‌اند.