عالم آل محمد (ص)

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
امروز یازدهم ذیقعده مصادف با خجسته میلاد هشتمین خورشید هدایت، امام علی بن موسی الرضا (ع)
 است. امام همامی که از هر آلایشی  به دور بوده و به عنوان  همسنگ و همراه  قرآن کریم، کرامت یافته و برتری دارد. آن حضرت (ع) به خصلت‌های والای انسانی آراسته  و از شرافت و بزرگی برخوردار بود و با اخلاق نیکو و والای خود زندگی افراد بسیاری را متحول نمود. امام رضا (ع) مکارم اخلاق را از جدش رسول خدا (ص) به ارث برده و در مراحل زندگی به آن‌ها جامه عمل پوشاند. امام رضا (ع) در دوران حیات خویش با حاکمانی معاصر بود که اموال مسلمانان را ملک خود دانسته و هر چه که می‌خواستند و می‌توانستند در آن تصرف می‌کردند تا آنجا که منصور عباسی هنگام مرگ 600 میلیون درهم و 14 میلیون دینار از خود باقی گذاشت. به موازات فساد مالی خلفای عباسی  از فساد سیاسی نیز برخوردار بودند و با تبلیغ آنکه جانشینی پیامبر اسلام(ص) به عنوان ارث به ایشان رسیده، بدون درنظر آوردن آرای مسلمین همه چیز را تحت سلطه خویش می‌خواستند. در چنین شرایطی امام رضا(ع) با حضور بین مردم از محبوبیت بسیاری برخوردار بود که در نتیجه آن مأمون عباسی به فکر تحمیل ولایت عهدی به امام رضا (ع) افتاد تا به زعم خود ضمن کنترل امام (ع) از محبوبیت آن حضرت به نفع خلافت خود بهره ببرد. انحرافات عقیدتی از جمله مصائب جامعه مسلمین در دوران حیات آن حضرت(ع) بود. مکاتب و مسلک‌های بسیاری همزمان با دوران زندگی امام رضا(ع) سر برآورده، پیروانی یافته و به اختلافات دامن می‌زدند. حاکمان عباسی نیز آشکار و پنهان از این انحرافات حمایت کرده و بر تیزی شعله انحرافات می‌افزودند. در این مقطع تعداد نحله‌های بزرگ و کوچک به حدی فزونی یافته بود که برای افراد جامعه تشخیص وانتخاب مکتب حقه مشکل شده بود. امام رضا با توسعه مکتب رسول خدا(ص) و در امتداد دانشگاه دینی امام جعفر صادق(ع) در مدینه به تعلیم و ترویج مکتب قرآن روی آورد و از این رو به عالم آل محمد (ص) لقب یافت. امام رضا در رأس مبارزات علمی خود مقابله با تفسیر به رأی آیات الهی را قرار داده و تأثیر ویرانگر آن را به حداقل رساند. رفاه‌زدگی و اشرافی‌گری میان عباسیان منجر به انحراف اخلاقی شده و آنان را سرگرم شهوترانی و عقب‌ماندگی نمود. این امر موجب شد تا نخبگان جامعه نیز به کارهای حقیر مشغول شده و جامعه اسلامی از رشد و شکوفایی بازماند. در نتیجه چنین وضعیتی دشمنان خارجی فرصت تاخت و تاز علیه قلمرو‌های اسلامی یافته و به عنوان نمونه قبایل خزران تنها در یک یورش به سرزمین‌های اسلامی هزاران تن را کشته و صدها هزار نفر را به اسارت گرفتند. در چنین شرایطی خلفای عباسی در کاخ‌های خود مشغول عیش و نوش و نسبت به حوادثی که آسیب‌های آن متوجه آحاد جامعه بود، بی تفاوت بودند. امام رضا(ع) ماهیت توطئه‌ای را که برای به آشفتگی کشاندن خرد و باور مسلمانان تدارک دیده شده بود روشن کرد  و قاعده‌ای کلی از شیوه و عملکرد دشمنان اسلام که برای خدشه وارد کردن به مبانی اندیشه و مفاهیم اسلامی در پیش گرفته بودند، به دست داد. یکی از این نشانه‌ها غلو در مورد اهل بیت رسول خدا(ص) بود. امام رضا(ع) در این ارتباط  می‌فرماید: «مخالفان ما و دشمنان ما سه دسته اخبار و روایات در فضایل ما جعل کرده‌اند. غلو درباره ما، کوتاهی و نارسایی در امر (امامت) ما و بدگویی آشکار از دشمنان ما، پس هرگاه مردم مطلبی آمیخته به غلو درباره ما بشنوند، شیعیان ما را تکفیر کرده، آنان را معتقد به الوهیت ما خواهند خواند و چون روایات تقصیر و کوتاهی را ببینند، آن کوتاهی‌ها را از ما خواهند دانست و زمانی که بدگویی صریح و بی پرده، همراه با ذکر نام دشمنان ما را بشنوند، ما را با ذکر نام به بدی یاد خواهند کرد.» امام رضا (ع) در پاسخ به چنین آشفتگی و نابسامانی فکری چندین روش را برگزید که مهم‌ترین آن پاسخ به انحرافات و اقناع صاحبان فکر و اندیشه بود. در کنار آن حضرت به تعلیم و نشر افکار و عقاید صحیح پرداخته و از این طریق دایره نفوذ کلام منحرفان را محدود ساخت.