روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

واپسین دیدار اسد با گورباچف
با ترتیبات ویژه سفارت، به دیدار گورباچف رفتم و در یکی از اتاق‌های کرملین به تنهایی با او در دور میز چوبی کوچک براقی که هیچ چیز روی آن نبود، نشستیم. پیام رئیس‌جمهوری اسد و اظهارات شواردنادزه در سازمان ملل متحد را به او منتقل کردم. پرسش رئیس‌جمهوری اسد در پیامش به گورباچف، مشخص و این بود که آیا جمهوری‌های بالتیک از شوروی جدا شده و مستقل خواهند شد؟ آیا در آینده تمام جمهوری‌های شوروی به‌صورت رسمی از روسیه جدا می‌شوند؟ گورباچف در واکنش به این پیام، مضطربانه و با عصبانیت گفت: درست نیست و حتی این موضوع که به جمهوری‌های بالتیک هم استقلال کامل داده شود، مطرح نیست. زیرا 40 درصد مردم و نیروهای مسلح آنها روس هستند و چطور می‌توان به تجزیه اتحاد شوروی فکر کرد؟ به دمشق بازگشتم و نتایج دیدار را به رئیس‌جمهوری گزارش کردم، اما اسد از این موضوع بیشتر نگران شد که گورباچف اطلاع ندارد، وزیر خارجه‌اش چه می‌گوید. از همین رو به این سمت رفت که خود به‌صورت مستقیم از موضوع اطمینان یابد تا بتواند فرضیه‌های ژئوپلیتیک و راهبردی خود را نه فقط درباره آینده اتحاد شوروی، بلکه پیرامون جایگاه سوریه در چارچوب روند دگرگونی جاری در سطح روابط شوروی و امریکا و بویژه رویارویی عربی - اسرائیلی، بازسازی کند.
واپسین گورباچف
رئیس‌جمهوری اسد در سایه این نشانه‌ها، تصمیم گرفت در دیداری رسمی از شوروی در چارچوب معاهده دوستی و همکاری دو کشور، با گورباچف برای سومین بار دیدار کند. این دیدار از ۲۷ تا ۲۹ آوریل۱۹۹۰ و به‌مدت سه روز به طول انجامید. ملاقات با گورباچف برای رئیس‌جمهوری اسد شوک آور بود، زیرا گفته‌های پیچیده رهبر شوروی، بازتاب دهنده بهم ریختگی واقعی وضعیت در لیتوانی بود و نشان می‌داد وضعیت جمهوری‌های دیگر نیز به تجزیه نزدیک شده است. گورباچف در این ملاقات، دیگر گورباچف سال‌های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۷ نبود که در دو دیدار قبلی؛ در اوج درخشش و اعتماد به نفس دیده بودیم. روزگار، او را در هر دو سطح شخصی و سیاسی، خوار و زبون و از بازداشتن روند زوال و عقبگرد ایجاد شده در شوروی، نا امید کرده بود.
نشست رسمی برای درک حقایق جاری در شوروی، مهم و تأثیر‌گذار بود. گورباچف از اسد پرسید چگونه امور خود را در سوریه برای این همه سال، بدون مشکل ترتیب داده‌اید؟ رئیس‌جمهوری اسد تجربه سوریه از سال ۱۹۷۰ و آفریدن نهادهای جدید مناسب را تشریح کرد و افزود به پیشبرد این نهادها و تقویت و مناسب‌سازی آنها برای دربرگرفتن تحولات جدید، می‌اندیشد. من که شاهد این گفت‌و‌گو بودم، از این شگفت زده شدم که آقای کرملین، از رهبر یک کشور جهان سومی - حتی در اندازه اسد - پند و اندرز می‌گیرد. آنچه در ملاقات دونفره بین اسد و گورباچف گذشت، نگران کننده‌تر بود. رئیس‌جمهوری هنگام بازگشت در هواپیما برای ما جریان ملاقات دونفره خود با گورباچف را تعریف کرد و گفت تمرکز بحث بر مهاجرت یهودیان از شوروی به اسرائیل بوده است. اسد افزود او به گورباچف گفته است شما ابرقدرت هستید و ما صاحبان حق و این مهاجران؛ به شهرک نشینانی روی زمین‌های عرب‌ها و به احتمال بالا جولان سوریه تبدیل خواهند شد که با ما می‌جنگند. اسد افزوده بود اگر می‌خواهید به ما کمک کنید، حداقل مهاجرت یهودیان را به عقب نشینی اسرائیل، منوط کنید. او همچنین گفته بود: در حیرتم که چرا این امتیاز را مجانی به آنها می‌دهید. گورباچف ابتدا سکوت کرده و سپس گفته بود در معرض فشار است و موضوع را بررسی می‌کند.