مقتل ابومخنف وسندیت آن

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
تاریخ بشریت حوادث خونین و نهضت‌های بسیاری به خود دیده، اما کمتر حادثه‌ای همچون واقعه عاشورا این چنین طنین یافته و فراتر از زمان و مکان، از فراز قرون و اعصار الهام بخش جان‌های مستعد وهمچون مشعلی فروزان فرا راه انسان‌های آزاده و حق طلب بوده است.
رازماندگاری و پویایی نهضت حسینی(ع) شور آفرینی و بن‌بست شکنی آن با تکیه بر شعار «پیروزی خون برشمشیر» است که همواره خواب و آرامش حاکمان ریاکار و ستمگر را برآشفته و مورد تهدید قرار داده است. تا آنجا که برای مصون ماندن ازتهدید‌های آن، دست به تحریف پیام عاشورا زده و تلاش بیش از اندازه‌ای را برای عدم توازن «شور» و«شعور» همراه این حادثه به کار گرفته‌اند. غافل از آنکه یکی دیگر از ویژگی‌های نهضت اباعبدالله الحسین(ع) خود پالایشی و بازگشت به توازن اولیه است. حماسه خونین عاشورا با وجود شور انگیزی و شهامت آفرینی هرگاه از سوی راویان و مورخان روایت نمی‌شد در همان محدوده زمانی و درهمان سرزمین نینوا باقی می‌ماند و اینچنین الهام بخش افرادی از نسل‌های بعد که خواهان عزت وکرامت بوده و حاضر به سرخم کردن در برابر ظلم حکومتگران ستم پیشه نیستند، نمی‌بود.
اهل‌بیت و یاران امام حسین(ع) نخستین و معتبرترین راویان نهضت عاشورا هستند که بعد‌ها مورخین به نقل از آنان قطعات این حماسه پرشور را کنار هم قرار داده و به‌صورت متنی تأثیر‌گذار در رگ‌های تاریخ جریان دادند. ابتدا نقل‌ها سینه به سینه بود و بازماندگان واقعه کربلا به انگیزه گسترش ابعاد حماسه عاشورا و ثبت در حافظه تاریخ، از هرفرصتی به بیان ماجراهای آن نیم روز می‌پرداختند. این وضعیت تا پایان حکومت اموی مروانیان(132 ه.ق)ادامه داشت. پس از کنار رفتن امویان و با روی کار آمدن خلافت عباسی، ابتدا شرایط به‌دلیل حمایت ریاکارانه عباسیان ازعلویان تا حدودی مساعد شد.
 در چنین شرایطی مورخان در پی رفع سختگیری‌های دستگاه اموی پس از 72 سال دست به قلم برده و تاریخ نگاری مکتوب نهضت کربلا آغاز شد.برغم روشن بودن آغاز تحول تاریخ عاشورا از شفاهی به مکتوب در این مقطع بدرستی معلوم نیست چه کسی برای اولین بار تاریخ کربلا را نوشته است. شیخ آقا بزرگ تهرانی از رجال بزرگ و نامدار جهان اسلام احتمال داده است که اصبغ بن نباته از یاران امیرالمؤمنین علی(ع) نخستین فردی است که مقتلی پیرامون ماجراهای کربلا نوشته است. اما در تاریخ گزارشی از چنین مقتلی وجود ندارد.یکی از کهن‌ترین منابع در ارتباط با نهضت عاشورا «مقتل ابومخنف» است که از شهرت بسیاری برخوردار است. اما متن کامل و اصلی این مقتل نیز متأسفانه در دست نیست و نسخه‌ای که منتسب به ابومخنف است جای تأمل بسیار دارد که نوشته وی باشد.
آنگونه که از منابع تاریخی برمی‌آید مقتل ابومخنف جامع‌ترین و باارزش‌ترین منبع عاشورایی بوده و سایر مورخان و راویان از کتاب وی نقل کرده‌اند. به‌همین دلیل مورخان از وی به‌عنوان سرآمد مقتل نویسان یاد کرده‌اند.  ابو مخنف در نیمه دوم قرن اول هجری در شهر کوفه و در بزرگ‌ترین خاندان شیعه به‌دنیا آمده است. جد دوم او مخنف بن سلیم از اصحاب رسول خدا و یاران امیرالمؤمنین علی(ع) بوده است.اما آنچه به‌نام مقتل الحسین منسوب به ابومخنف بارها در ایران، هند، عراق و لبنان منتشر شده به احتمال زیاد نوشته وی نیست. چرا که در مقابله مطالب آن با آنچه در کتب تاریخی پیرامون حادثه کربلا آمده است سستی‌های فراوانی به چشم می‌آید که در‌ شأن علمی ابومخنف نیست. دراین ارتباط شماره فردا را پیگیری کنید.