آیا ایران از افزایش عرضه نفت در بازار جهانی نصیب می برد

عطیه لباف / سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری روز گذشته در آغاز به‌کار مجلس شورای اسلامی در زمینه بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم در خصوص فروش نفت عنوان کرد که «کسانی نگران فروش نفت هستند، نسبت به این موضوع امکانات و زمینه‌های بسیاری وجود دارد، لذا نگران نباشید.»
چندی پیش نیز جواد اوجی، وزیر پیشنهادی نفت در جلسه فراکسیون راهبردی مجلس شورای اسلامی گفته بود: «ما این قول را به آقای رئیسی دادیم که اراده بر فروش نفت باشد؛ با استفاده از مدیران توانمندی که این وزارتخانه دارد و با استفاده از روش‌هایی که امروز در بحث فروش نفت وجود دارد.»
صرف نظر از اینکه وضعیت تحریم‌های نفتی و بانکی ایران طی چند ماه آینده چگونه خواهد بود، چند مسأله می‌تواند میزان تحقق این وعده را تعیین کند. یکی از آنها وضعیت عرضه و تقاضای نفت در بازار جهانی است. اگرچه تحریم مانع اصلی برای فروش نفت ایران است. سؤال اینجاست که اکنون بازار نفت در چه شرایطی قرار دارد و پیش‌بینی‌ها چیست؟ ایران چطور می‌تواند بازار از دست رفته خود را احیا کند؟
آمادگی تولیدکنندگان برای جهش در عرضه نفت
نفت خام که چندی پیش تا ارقامی فراتر از 76 دلار در بشکه را نیز تجربه کرده بود، اکنون در محدوده 65 دلار در بشکه قرار دارد. این رقم که همان قیمت نفت خام شاخص برنت است، احتمالاً در نهایت به همان میانگین 72 الی 75 دلار در بشکه برای سال 2021 خواهد رسید که حداقل 20 دلار از قیمت‌ها در پایان سال 2020 بیشتر است. اداره اطلاعات انرژی امریکا در تازه‌ترین گزارش خود پیش‌بینی می‌کند که «احتمالاً در سال 2022، ادامه رشد تولید از طرف اوپک پلاس و تسریع رشد تولید نفت ایالات متحده - همراه با سایر عرضه کنندگان- موجب خواهد شد که عرضه از تقاضا دوباره پیشی بگیرد و این مسأله قیمت نفت برنت را به طور متوسط ​​تا 66 دلار در بشکه کاهش دهد.»
این نهاد در گزارش خود «مصرف جهانی نفت در ماه ژوئیه را 98.8 میلیون بشکه در روز تخمین می‌زند که شامل نفت خام و میعانات گازی است. بر اساس این داده‌ها، میزان مصرف نفت خام و سوخت مایع در سطح جهان 6 میلیون بشکه در روز از جولای 2020 افزایش داشته اما 3.4 میلیون بشکه در روز کمتر از ژوئیه 2019 است.
گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا به پیش‌بینی مصرف نفت در جهان این‌طور اشاره می‌کند: «پیش‌بینی می‌کنیم که در سال 2021 مصرف جهانی نفت و سوخت‌های مایع به طور متوسط ​​97.6 میلیون بشکه در روز باشد که 5.3 میلیون بشکه در روز از سال 2020 بیشتر خواهد بود. پیش‌بینی مصرف در سال 2022 نیز 3.6 میلیون بشکه در روز افزایش دارد و به طور متوسط احتمالاً مصرف نفت ​​به 101.2 میلیون بشکه در روز می‌رسد.»
در ادامه این گزارش، «پیش‌بینی تولید نفت خام اوپک در سال 2021 نیز به طور متوسط ​​26.5 میلیون بشکه در روز عنوان شده، در حالی که این رقم در سال 2020 به 25.6 میلیون بشکه در روز بود. تولید نفت خام اوپک در پیش‌بینی‌ها از 25 میلیون بشکه در روز در ماه آوریل به متوسط ​ 27.1 میلیون بشکه در روز در سه ماهه پایان سال میلادی افزایش می‌یابد. همچنین برآورد می‌شود که تولید نفت خام اوپک به طور متوسط ​​به 28.7 میلیون بشکه در روز در سال 2022 برسد.»این یعنی عرضه بیشتر نفت خام اوپک حتی در صورت ناتوانی 3 عضو تحت فشار این سازمان که ایران، ونزوئلا و لیبی هستند.
البته تلاش تولیدکنندگان برای عرضه بیشتر نفت به اوپک خلاصه نمی‌شود و اکنون حتی سرمایه‌گذاری در میادین غیر متعارف امریکا نیز چندین برابر سال گذشته شده و بزودی بازار شاهد عرضه بیشتر نفت خام حتی از سوی این تولیدکنندگان خواهد بود.
پیش‌بینی تقاضا تا 2022
هنوز مشخص نیست که تا چه اندازه احتمال تکرار نفت 100 دلاری در سال 2022 وجود دارد و چقدر این پیش‌بینی به واقعیت نزدیک است؛ اما تمام تحلیلگران این اتفاق را در صورت وقوع، کوتاه مدت و آخرین اوج‌گیری قیمت‌ها در عصر نفت می‌دانند. به این معنی که در مدت زمان اندکی تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد و به سبب رشد قیمت‌ها دوباره عرضه با یک جهش در این برهه زمینه کاهش مجدد قیمت‌ها را رقم خواهد زد. هرچند که روند رشد تقاضا نسبت به سال 2020 مثبت است.
بر اساس آمار آژانس بین‌المللی انرژی، در سال گذشته میلادی، محدودیت‌های اقتصادی و کاهش تردد ناشی از همه‌گیری کرونا میانگین تقاضای نفت را به حدود 92 میلیون بشکه در روز رسانده بود و این مسأله موجب شد تا قیمت شاخص‌های نفتی بویژه در ماه آوریل 2020 به کمترین میزان تاریخی خود برسند. به طوری که حتی شاخص WTI برای چند روز به نزدیکی منفی 40 دلار در بشکه سقوط کرد. اما حالا با کاهش نسبی محدودیت‌ها، تقاضا نسبت به 2020 بهبود یافته است. در این سال کاهش قیمت‌ها موجب کاهش سرمایه‌گذاری بویژه در میادین گران نفت غیرمتعارف شد و قیمت‌های کنونی تا اندازه‌ای ناشی از همین کاهش سرمایه‌گذاری است.
اگرچه هنوز هم با شیوع گونه‌های جدید از بیماری تقاضای نفت تهدید می‌شود؛ اما به‌صورت کلی نمودار رشد تقاضا صعودی است و پیش‌بینی می‌شود تقاضا در سال 2021 به میانگین 97 میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
در همین حال بر اساس پیش‌بینی‌ها، در سال 2022 احتمالاً تقاضا به 101 میلیون بشکه در روز خواهد رسید و عرضه نیز در همین محدوده خواهد بود. به این ترتیب به نظر می‌رسد که بازار اندکی از خوشبینی‌های خود نسبت به مازاد تقاضا در 2022 کاسته است و این مسأله بازگشت نفت ایران به بازار بویژه در شرایط تحریم را دشوارتر خواهد کرد.
فریدون برکشلی، تحلیلگر بازار نفت و رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در این باره به «ایران» می‌گوید: «در مورد روند عرضه و تقاضای جهانی، با توجه به فزونی و شیب ملایم عرضه بر تقاضا، شرایط برای ایران، دشوار‌تر خواهد بود. اما چنانچه تحریم نباشد، ایران باید با اهرم قیمت به مقابله با رقبا وارد شود. البته هر قیمتی نسبت به درآمد کنونی ایران از فروش غیر متعارف نفت، هنوز هم به نفع ایران خواهد بود. ضمن اینکه در حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت خام و فرآورده، نافروش در جاهای مختلف داریم.»
به‌گفته برکشلی، «اگر شرایط تحریمی جاری ادامه پیدا کند، برای افزایش فروش نفت، کشور به ده‌ها واسطه نیاز خواهد داشت» که باید مراقب بود مسائل گذشته دوباره تکرار نشود.