روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

فصل دهم:
سفرهای زنجیره‌ای بیکر تا کنفرانس مادرید
«اعلامیه دمشق»: زایمان سزارین
جرج بوش رئیس‌جمهوری امریکا در پیامد توقف جنگ در ۲۸ فوریه ۱۹۹۱ و موافقت بی‌قید و شرط عراق با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، در یک سخنرانی در برابر کنگره امریکا، التزام ایالات متحده را برای تلاش در جهت صلح فراگیر و همیشگی در منطقه خاورمیانه بر اساس دو قطعنامه ۲۴۲ و۳۳۸ شورای امنیت و اصل «زمین در برابر صلح» اعلام کرد. این موضع‌گیری ترجمه عملی اظهارات رئیس‌جمهوری امریکا در ملاقات با رئیس‌جمهوری اسد در ژنو، در پایان سال پیش بود.
پس از گفتمان بوش در این سخنرانی که آن را پیش درآمد نقطه عطفی جدید در موضع امریکا درباره رویارویی عربی -اسرائیلی می‌دانستیم، با عمرو موسی وزیر خارجه مصر تماس تلفنی گرفتم. همچنین تماس‌های فشرده‌ای با سعود الفیصل وزیر خارجه پادشاهی عربستان سعودی برقرار کردم که منجر به برگزاری نشست وزرای خارجه سوریه و مصر و کشورهای شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس [ن]، برای نخستین بار و در دمشق شد. هدف از این نشست پیشبرد روند همکاری هشت جانبه میان این کشورها بود که پس از یورش عراق به کویت، علنی شده بود.
وزرای خارجه همه این کشورها به دعوت ما برای برگزاری نشست در دمشق پاسخ مثبت دادند. در سخنرانی افتتاحیه نشست به شکل ویژه‌ای به این نکته پرداختم که «موجودیت عربی در جریان بحران خلیج فارس [ن] ضربه خطرناک و عمیقی خورد که پشت سر گذاشتن آثار آن برای ملت‌های ما ساده نیست. برای نخستین بار اختلاف میان عرب‌ها به یک رویارویی خونین بین‌المللی تبدیل و برادر گرفتار در چرخ آسیاب برادر دیگر را به کمک‌گیری از بیگانه پیش از خودی، برای بازداشتن تهاجم بر خود وادار کرد.» درونمایه نگاه ژئوپولیتیک سوریه نسبت به تغییرات جاری در روابط عربی، که در سخنرانی افتتاحیه نشست دمشق ارائه کردم این بود که منطقه «وارد مرحله جدیدی شده است که در آن بسیاری از مفاهیم و داده‌ها دچار تغییر خواهد شد» و «مرحله پساجنگ خلیج فارس [ن] پرسش‌های متعددی در برابر ما مطرح می‌کند که بسیاری از آنها بی‌پاسخ قطعی باقی خواهد ماند. اما چالش اساسی فراروی ما این است که کشورهای ما بتوانند زمام ابتکار عمل را برای تقویت پایه‌های امنیت و ثبات در منطقه، در دست داشته باشند.»
در سخنرانی‌ام تلاش نکردم برای خوش آمد وزرای خارجه میهمان، به عراق حمله و از سربازان عراقی یاد کنم که در هنگام فرار از کویت، گرد شن و گرسنگی و خستگی از سر و روی آنها می‌بارید. برخی از وزرای خارجه میهمان، آرزو داشتند چنین کنم و در هنگام استقبال از آنها در فرودگاه سخنان درازدامنی درباره وضعیت سربازان در حال فرار عراقی، به من گفته بودند. از سوی دیگر عمق فشار روانی خود را بروز ندادم که از نبود تنها نماینده قانونی ملت فلسطین در این نشست، احساس می‌کردم. به یاد می‌آوردم که چگونه در کنفرانس آتلانتا که زیر نظر جیمی کارتر و جرالد فورد در پایان سال ۱۹۹۳ برگزار شد، رئیس‌جمهوری کارتر را به‌خاطر دعوت نکردن از سازمان آزادیبخش فلسطین، سرزنش کردم.
گفت‌و‌گوهای وزرای خارجه هشت کشور به مدت سه روز در سالن بزرگ هتل شرایتون در دمشق ادامه یافت. شب را به روز می‌رساندیم تا بتوانیم بیانیه پایانی مورد اجماعی را نهایی کنیم که توجیه کننده نشست دمشق بدون حضور دیگر وزرای خارجه عرب برای بیان موضع یکپارچه عربی به نمایندگی از همه عرب‌ها باشد. تهیه بیانیه و درونمایه معانی که می‌باید دربر داشته باشد، کار ساده‌ای نبود. طبیعی بود که به لحاظ شکلی می‌توانستیم در این بیانیه موضع سازمان آزادیبخش فلسطین درباره بحران کویت را نادیده بگیریم، اما نمی‌توانستیم مسأله فلسطین و نقش کشورهای ما را در بازپس‌گیری حقوق ملت فلسطین، نادیده بگیریم. در هنگام بررسی بخش امنیتی بیانیه، با مشکلات بزرگ‌تری روبه‌رو شدیم. در اینکه موضوع امنیت - نه الزاماً امنیت قومی عربی - موضوع اساسی نشست ما بود، توافق داشتیم، اما این پرسش بدون پاسخ بود که چه طرف یا طرف هایی، از این امنیت حمایت می‌کنند؟ و آیا مراد از امنیت، در درجه نخست امنیت قومی عربی است؟ دیدگاه‌ها در این زمینه بویژه در زمین واقعیت، با یکدیگر ناسازگاری زیادی داشت و نوعی حساسیت و دوقطبی پنهان - به تعبیر روزنامه نگاران لبنانی - میان مجموعه کشورهای شورای همکاری از یک سو و مصر و سوریه کشورهای دارای جمعیت بیشتر و نفت کمتر از سوی دیگر، وجود داشت. اما مصر و سوریه که در جریان اشغال کویت، روی هم حدود ۵۰ هزار نیروی نظامی با امکانات نظامی محدود، به منطقه درگیری اعزام کرده بودند نمی‌توانستند برای شرکای خود در نشست دمشق، پوشش امنیتی اطمینان آور ایجاد کنند در حالی که امریکا به تنهایی، ۵۰۰ هزار نیروی نظامی با امکانات پیشرفته اعزام و کشور کویت و پیرامون آن را از زمین و دریا و هوا پوشش داده بود.