انتقامجویی سلفی تحت پوشش تاریخ‌نگاری

 اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
قاضی ابوبکربن محمد بن عبدالله بن عربی اشبیلی مشهور به ابن عربی (543-468 ق) درکتاب خود «العواصم من القواصم» اظهار نظری متفاوت با سایر مورخین پیرامون واقعه عاشورا دارد که چکیده آن در یک جمله کوتاه چنین است: «قتل الحسین بسیف جده» حسین(ع) به شمشیر جدش رسول خدا(ص) کشته شد! این جمله را بسیاری به اشتباه به محی‌الدین عربی (638-560) چهره سرشناس و صاحبنام حوزه عرفان و تصوف و مؤلف کتاب فصوص الحکم نسبت داده‌اند، حال آنکه ابوبکر بن عربی اهل مراکش و محی‌الدین عربی از اهالی آندلس بوده است.  ابوبکر بن عربی از محدثان سلفی مسلک و مالکی مذهب بوده و تفاوت دیدگاه بسیاری با محی‌الدین عربی داشته است. وی در شهر اشیلیه مراکش متولد و در 17 سالگی همراه پدرش به بغداد می‌رود و به تحصیل فقه، اصول، تفسیر و... می‌پردازد و به شهرت می‌رسد. از جمله تألیفات اوست؛ «قانون تفسیر»،«انوارالفجر»، « ناسخ و منسوخ» و... کتاب پایتخت‌های قهرمانان یکی از مهم‌ترین نوشته‌های تاریخی اوست که به دنبال احیای امویان و تطهیر تاریخی آنان از سوء ظن مورخان و نویسندگان است. او تنها به دنبال احیای امویان نبود، بلکه اهتمامش را به تبیین جایگاه و موقعیت‌ صحابه- به غیر از علی (ع)-  پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) گسترش داده و سعی دارد به شک و شبهه‌ها در ارتباط با عملکرد صحابه پاسخ گوید.
ابن عربی در طول سفر شرقی خود توانست با عالمانی از مذاهب گوناگون ملاقات کند و در زمینه‌های مختلف از عقاید، فقه، علوم قرآنی، حدیث و ادب تبحر یابد و آثاری تألیف کند. در عقاید باید وی را یک سلفی دانست و این طرز فکر او به روشنی از کتاب «العواصم» برمی‌آید. وی از موضع سلفی خود همواره صاحبان مذاهب مختلف کلامی و فیلسوفان را مورد حمله قرار داده است. اما در فقه، به عنوان یکی مالکی باقی مانده است. وی علاقه وافر خود به پیشوای مذهب مالک  را جابه‌جا ابراز داشته و گاه سعی کرده او را میان پیشوایان مذاهب چهارگانه برتر شمارد. وی حتی در دفاع از مذهب مالکی، پیروان سایر مذاهب، چون شافعیان، حنفیان و ظاهریان راـ گاه تا حد افراط- مورد حمله قرار می‌دهد. ولی از دیدگاهی دیگر به عنوان فقیهی صاحبنظر خود را همیشه ملزم به پیروی از پیشینیان نمی‌بیند و گاه و بیگاه فتواهایی برخلاف نظر مشهور مالک صادر می‌کند. ابن عربی به دلیل کثرت روایت حدیث از سوی برخی همعصران خود مورد سوء ظن قرار گرفته است.
ابن عربی نظرات خود  پیرامون تاریخ عاشورا را در کتاب «العواصم من القواصم» ذیل شرح محاربه صفین آورده و به بحث‌های کلامی در ارتباط با مواضع سیاسی - فقهی صحابه پرداخته. بررسی‌ها نشان می‌دهد منظور وی از صحابه، خلفای قرن اول هجری از ابتدا تا یزید بن معاویه و در ادامه تا عبدالملک بن مروان بوده است. وی در جایی از این کتاب با عنوان نکته می‌نویسد: «شگفت است که مردم از ولایت بنی امیه سر باز می‌زند در حالی که پیامبر خدا(ص) نخستین کسی بود که ولایت را به آنان واگذار کرد.» در هرحال به وضوح پیداست قصد ابن عربی از نگارش کتاب العواصم من القواصم تحریف تاریخ عاشورا و وارونه نشان دادن حقایق آن است. وی در این کتاب آشکارا سعی در تخفیف و تحقیر امام علی و فرزندش اباعبدالله الحسین(ع) دارد و ضمن اختصاص فصلی به مذهب شیعه، شیعیان را تکفیر می‌کند. العواصم من القواصم منبعی برای تاریخ عاشورا نزد برخی عالمان اهل سنت است و در تبیین تاریخ عاشورا بدان استناد می‌کنند. العواصم من القواصم، چندین بار از جمله در ۱۳۴۷ق در الجزایر به چاپ رسیده است.