دعوت به آیین اسلام از طریق گفت‌و‌گو

 اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
جذب دل‌ها و هدایت عقل‌ها محور فعالیت تبلیغی کلیه انبیای الهی بوده است. پیامبر گرامی اسلام نیز از هر طریق ممکن تلاش می‌نمود تا فاصله میان دل‌ها و عقل‌ها را به حداقل برساند. بدین‌منظور در مواجهه با یهود و نصارا و حتی مشرکان برعقاید صحیح و قابل قبولشان تأکید می کرد تا آن عقاید را پلی برای ارتباط و پشتوانه ای برای ارائه عقاید جدید قرار دهد.
پیامبر اکرم(ص) با هدایت قرآن، مأموریت یافت تا اهل کتاب را این‌گونه به عقاید مشترک فراخواند: بگو ای اهل کتاب بیایید بر سر سخنی که میان ما و شما یکسان است بایستیم، که جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگردانیم و بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا به خدایی نگیرد. پس اگر اعراض کردند، بگویید شاهد باشید که ما مسلمانیم (آل عمران آیه ۶۴). همچنین در سوره عنکبوت خطاب به مسلمانان می‌گوید: و با اهل کتاب جز با شیوه ای احسن(نیکوتر) مجادله مکنید، مگر با کسانی از آنان که ستم کردند و بگویید به آنچه به سوی ما نازل شده و آنچه به سوی شما نازل شده ایمان آوردیم و خدای ما و شما یکی است و ما تسلیم اوییم (عنکبوت آیه ۴۶).
در این آیه‌ها و مشابه آن به شیوه تبلیغی مورد نظر خداوند در مواجهه با صاحبان سایر عقاید برمی‌خوریم که شیوه‌ای در عمل مبتنی بر یافتن نقاط اشتراک گروه های مختلف است، تا از طریق آن کار دعوت سامان یابد و از راه مشترکات وارد جزئیات شوند. این شیوه و روش منطقی در سیره رسول خدا(ص) موج می‌زند. چه در دوران مکه و چه در دوران مدینه. روش پیامبر در تبلیغ دین تأکید بر قدر مشترک ادیان که همان عقیده به توحید و کمک گرفتن از مشترکات برای اقناع مخاطبان بود. رسول گرامی اسلام با بهره‌گیری از تعالیم وحی روش منطقی را با روی گشاده درهم آمیخته و پذیرای همگان بودند و همواره درصدد یافتن دوستان و معاشران جدید به شکار دل‌ها می‌پرداختند. این امر به گسترش دامنه دعوت به افراد، قبایل، شهرها و روستاهای دور و نزدیک منجر شد.
پیامبر اکرم(ص) هیچ گاه به امید مراجعه افراد و قبایل به ایشان منتظر نمی‌ماند، بلکه همواره در پی یافتن گوش‌های شنوا و دل‌های حق‌پذیر و کام‌های تشنه هدایت بود. امیرالمؤمنین علی(ع) تعبیر رسایی در این‌باره دارد و می‌فرماید: «طبیب دوّار بطبّه» او (رسول خدا) طبیب سیاری بود که هرجا به معالجه و شفای بیماران روحی، اخلاقی و فکری نیاز بود به آنجا می‌شتافت و با دلسوزی و شفقت تمام آنان را درمان می‌کرد؛ دلسوزی پیامبر برای هدایت مردم آنچنان بود که خداوند آن حضرت را خطاب قرار داده و می‌گوید: شاید اگر (آنان) به این سخن ایمان نیاورند تو جان خود را از اندوه در پیگیری کارشان تباه کنی (کهف آیه ۶)  یا در جای دیگر می‌فرماید: قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به رنج افتی (طه آیه ۱ و۲) و تو وکیل و اختیاردار آنان نیستی (انعام آیه ۱۰۷) تو تنها تذکر‌دهنده‌ای و بر آنان سلطه نداری (غاشیه آیه ۲۱) این آیات از سویی شفقت و مهربانی زایدالوصف پیامبر را نسبت به انسان‌ها می‌رساند و از سوی دیگر گویای روش و سیره نرم و ملایم پیامبر اکرم(ص) در کار دعوت و تبلیغ است که دل‌های مردم را مخاطب قرار می‌داد. در طبقات ابن سعد آمده است: شیوه پیامبر از آغاز دعوت علنی این بود که هر هنگام صبح به منزلگاه‌های حجاج در عکاظ، مجنبه و ذی‌المجار می‌رفت و آنان را با ملاطفت به دین حق دعوت می‌کرد. طبری مورخ مشهور نیز در کتاب خود می‌نویسد: پیامبر از ورود هیچ تازه واردی از عرب که دارای نام و شهرت و شرافتی بود مطلع نمی‌شد مگر آنکه به نزد او می‌رفت و دعوت خویش را به او عرضه می‌کرد.