باید کارشناس خبرنگار تربیت کنیم

محبوبه  مصرقانی
خبرنگار
این روزها بحث اکثر محافل حول محور صحت و سقم اخباری است که در شبکه‌های اجتماعی و حتی رسانه‌ها منتشر می‌شود. اخباری که تشخیص درستی شان بسیار اهمیت دارد. واقعا چه چیز را باید باور کنیم؟ واکسن بزنیم یا نه؟ آیا آن ویدیویی که دیدم حقیقت داشت؟ و یا نگرانی‌های مربوط به واکسیناسیون و اخبار منتشره در آن که برخی اقشار جامعه را نگران کرده است. اینکه «چه زمانی نوبت واکسن من می‌شود؟»، «چرا پیامک واکسن برای پدرم نمی‌آید» و... به بهانه بررسی تأثیر اخبار بر سلامت روان جامعه گفت‌و‌گوی کوتاهی با مجید رضاییان استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم داشتیم که می‌خوانید:

 در شرایط کرونا اخبار منفی تأثیر نامطلوبی بر روح و روان افراد گذاشته است. وظیفه رسانه‌ها در حال حاضر چیست؟
اولین مسأله این است که ما باید یک تعریفی از اخبار منفی داشته باشیم. ممکن است هر خبری منفی نباشد. برخی خبرها انتقادی هستند و یکی از رویکرد‌های روزنامه نگاری انتقادی بودن آن است. پس نمی‌توان به اخبار انتقادی گفت اخبار منفی. اگر اخبار کارشناسی نشوند و اطلاعاتشان ناقص باشد و یا حتی جنبه تبلیغات پیدا کنند؛ از روزنامه نگاری فاصله می‌گیرند و به سمت اخبار منفی رانده می‌شوند. پس باید در ابتدا تفکیکی قائل شویم میان اخبار درست روزنامه نگاری که خبرهای انتقادی است و با آنچه که «خبر» نامیده می‌شود اما اطلاعات ناقص و صحت آن قطعی نیست. برای مثال این اخبار بخشی از اطلاعات را دارند و بخشی را ندارند و یا در انعکاس بخش ناقص آن بزرگنمایی شده است. پس این اخبار به سمت اخبار منفی می‌روند. بعد از این تعریف وظیفه خبرنگاران در نظر گرفتن بهداشت روان مخاطبان است. پس روزنامه نگاران زمانی که مطمئن هستند خبر منفی است باید سعی کنند اخبار را در قالب کاملی منتشر کنند. این اخبار کامل شاید جنبه انتقادی داشته باشند اما در شمار اخبار منفی قرار نمی‌گیرند. نکته دوم آن است که رسانه‌ها باید آموزش لازم در مورد اخبار درست و صحیح را برای مخاطب در نظر گیرند چرا که مخاطبان در حال حاضر در فضای مجازی با چیزی مواجه هستند که اصلاً خبر نیست بلکه جعل است. بنابراین آموزش در خصوص اخبار صحیح وظیفه روزنامه نگاران است. همچنین خبرنگاران باید در راستی آزمایی و اطمینان در موثق بودن اخبار کوشا باشند. وقتی رسانه‌ها اخبار کامل را در اختیار مخاطب قرار دهند اخبار جعلی و شبه خبرها جای خود را در میان مخاطبان از دست می‌دهند.

اخبار ضد و نقیض مربوط به کرونا و اطلاع رسانی ناقص در مورد واکسیناسیون نیز منجر به ایجاد استرس در جامعه شده است. آیا این اخبار طبق گفته شما در شمار اخبار منفی قرار می‌گیرند؟
من جزو مسئولان وزارت بهداشت نیستم و نمی‌دانم اخباری که می‌فرمایید دقیقاً در چه دسته‌بندی قرار می‌گیرند. اما اساساً چه ستاد کرونا چه هر جای دیگری باید در مورد نحوه عملکردش اطلاع‌رسانی شفافی داشته باشد. یعنی اطلاعاتی که به مخاطب می‌رساند باید دقیق و عناصر ششگانه خبر را دارا باشد. در این حالت اخبار استرس ایجاد نمی‌کنند چرا که شفافند. هر دستگاهی وظیفه انتشار اطلاعات به مردم را دارد اگر هنگام اطلاع‌رسانی اخبارش کامل باشد و یکبار گفته شود و کاملاً هم بین مخاطبان اصل یک خبر منتشر شود؛ نه نگرانی ایجاد خواهد شد و نه مخاطب دچار استرس می‌شود. اگر این اخباری که از سوی سازمان‌ها منتشر می‌شوند ناقص باشند در دسته‌بندی اخبار منفی قرار می‌گیرند و طبیعاً اضطراب و تنش ایجاد می‌کنند. وظیفه رسانه‌ها انتشار صرف اخبار سازمان‌ها نیست. وظیفه خبرنگار در مقابله با این اخبار پیگیری صحت و سقم آنهاست چرا که شاید آن دستگاه اشتباه عمل می‌کند، شاید اطلاعاتش کامل نیست، پس خبرنگار باید خبر کامل را در دسترس مخاطب قرار دهد. که عموماً در میان خبرنگاران ما این عمل انجام نمی‌شود.

در این شرایط رسانه‌ها چگونه می‌توانند امید‌افزایی را در جامعه ایجاد کنند؟
قرار نیست با نحوه اطلاع‌رسانی اخبار حال افراد خوب یا بد شود. واقعیات بیرون جامعه است که حال مردم را خوب و یا بد می‌کند. کار روزنامه نگار این است به تناسبات بیرون جامعه اطلاعات دقیق را به دست آورد و به دست مخاطب برساند. چرا که اطلاعات غیر دقیق و ناقص از واقعیت بیرون جامعه، اخبار را برای مخاطب ده برابر بدتر نشان خواهد داد. وظیفه خبرنگار که فقط انعکاس اخبار نیست. اگر خبرنگاران ما خبرنگار کارشناس یا روزنامه نگار کارشناس بارآیند قطعاً اتفاقات خوب هم رقم خواهد خورد. خبر انتقادی هم که باشد باید با راه حل کارشناسی ارائه شود. پس ترویج نگاه کارشناسی در حوزه اطلاع‌رسانی هم امر مهمی است.