مهارت گفت‌وگو

علیرضا نراقی
منتقد
از برنامه‌‌های محبوب و پراهمیت تلویزیونی و رادیویی در سراسر دنیا برنامه‌‌های گفت‌و‌گو محور هستند. متبحرترین و آگاه‌‌ترین مجریان در رسانه‌های بزرگ جهانی معمولاً برنامه‌های گفت‌وگو محور را اجرا می‌‌کنند و میان آنها برای گرفتن گفت‌‌وگوی خوب رقابت سختی برقرار است. با این ملاحظات گفت‌‌وگوی جدی تنها پرسیدن چند سؤال و انتظار برای شنیدن پاسخ نیست. در چنین برنامه‌هایی مجری باید بداهه‌پرداز باشد، در زمان درست سؤالات دنباله‌ای درست بپرسد که به‌ موضوع عمق و چالشی حقیقی ببخشد. کار او اینجا شبیه به‌کار سقراط فیلسوف بزرگ یونانی است که با سؤالاتش حقیقت را ظاهر می‌‌کرد. مجری خوب در مصاحبه با دیگری حقیقت را آشکار می‌‌کند. اجرای یک گفت‌‌وگوی خوب علاوه بر تجربه، سواد، اشراف کامل به موضوع و سرعت عمل و بداهه پردازی، نیاز به نوعی تیزهوشی روان شناختی و توجه به روحیات طرف مصاحبه هم دارد.
 نکته مهم دیگر در برنامه‌‌ای گفت‌و‌گو محور، عدم تأکید بر چالش‌‌های کاذب است. البته برخی از برنامه‌ها صرفاً کارکرد سرگرمی دارند و چالش در آنها قالبی نمایشی پیدا می‌کند. اما در گفت‌و‌گوهای جدی الزاماً ایجاد کشمکش و فشار منجر به پدید آمدن گفت‌وگوی خوب نمی‌‌شود. همان‌طور که بارها دیدیم این رویکرد منتهی به عصبیت، دعوا و در برخی موارد قهر میهمان می‌شود که با ماهیت گفت‌وگو در تناقضی اساسی قرار دارد. این رویکرد گاه حاصل الگو گرفتن همه چیز در رسانه‌‌های ما از مسائل ورزشی‌ خاصه فوتبالی و سیاسی است. تصور می‌کنیم در گفت‌وگویی درباره تولیدات سینمای ایران یا مثلاً تعطیلی یا عدم تعطیلی یک جشنواره فرهنگی-هنری باید حتماً کار به پرخاش و متلک برسد تا برنامه گرم و گیرا شود و مخاطب را راضی کند. چیزی شبیه به‌مناظرات و مصاحبه‌های سیاسی و برنامه‌های فوتبالی که همواره با تنش و کشمکش همراه است.
یکی از متبحرترین چهره‌های رسانه‌ای در انجام گفت‌وگو در حوزه سینما فریدون جیرانی است. او چه در زمانی که به‌عنوان یک روزنامه نگار گفت‌وگو می‌کرد، چه در سری اول برنامه هفت و چه در این سال‌ها که در شبکه نمایش خانگی برنامه‌ا‌ی گفت‌و‌گو محور درباب سینمای ایران را اجرا می‌کند توانسته جوهره سخن و افکار میهمان خود را بیرون بکشد و او را وادار کند تا عمیق‌ترین دیدگاه و سخن خود را درباره کارش بیان کند. جیرانی سؤالات را همواره با زبانی ساده و شفاف اما دقیق و آموزنده مطرح می‌‌کند تا به مخاطب نیز برای دیدن آثار مورد بحث رویکرد و دیدگاه بدهد. همچنین دغدغه آرشیو و تاریخ‌‌نگاری برای سینمای ایران سبب شده است که جیرانی با جنس مصاحبه‌­های خود به آرشیو‌سازی و تاریخ شفاهی سینمای ایران کمک کند. فقدان چنین رویکرد دقیق، شفاف و خارج از سوگیری این روزها در برنامه‌های رسانه ملی بشدت حس می‌‌شود. به‌غیر از برنامه جدی حمیدرضا مدقق با نام شهرفرنگ در شبکه خبر، دیگر برنامه‌‌های فرهنگی و هنری از فقدان مجری جذاب، آگاه، بداهه پرداز و با تجربه رنج می‌‌برند. اغلب مجریان بیشتر از اینکه خلق کننده و مقوم یک مصاحبه خوب باشند، مخل گفت‌‌وگو می‌شوند.