جهت گیری سیاست خارجی: از پناه به غرب تا نگاه به شرق

سیاست خارجی ایران  طی لااقل 500 سال گذشته همواره در تلاطم یافتن مسیر با ثبات و معتبری بوده و در مقاطعی هم بدان دست یافته است. تاریخ نشان داده که سیاست خارجی مستقل و بدون وابستگی به شرق و‌ غرب تضمین کننده منافع ملت است و هرگاه این اصل خدشه ناپذیر محور تصمیم‌گیری‌ها بوده به عنوان دوره‌ای درخشان در تاریخ این مرز و بوم ثبت و ضبط گردیده است.
تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی کمتر زمانی این اصل به معنای واقعی رعایت شد و چه بسا نادیده گرفتن آن به یکی از علت‌های اصلی انقلاب اسلامی و مردمی در کشور منجر شد.
در 40 سال گذشته نیز هرچند سیاست اصولی و ‌کلی نظام رعایت این استقلال و عدم گرایش به شرق و غرب بوده اما در مقاطعی با سوء استفاده از فرصت‌های پیش آمده سیاستمداران کوشیده‌اند تا از حاشیه‌ها بهره برده و متن سیاست خارجی جمهوری اسلامی را خدشه‌دار کنند.
همزمان با مذاکرات شکل‌گیری برجام یکی از این دوره‌ها آغاز و تلاش شد تا با تطهیر چهره امریکا و اروپا سکان سیاست خارجی به طرف غرب کشانیده شده و با این استدلال که نمی‌توان کدخدای جهان را نادیده گرفت برای بهبود روابط با غرب از درون فضای ایجاد شده پیرامون توافق هسته‌ای تلاش گسترده‌ای شد. البته این تلاش به حدی رسید که پایه‌های استقلال سیاست خارجی را در معرض آسیبی دوسویه قرار داد. از یک طرف سیاستمداران حتی برای موفقیت داخلی خود و بی‌محابا به غرب پناه آوردند و تلویحاً درخواست کمک کردند! و از سوی دیگر، با تحقیر و نادیده گرفتن شرق تلاش کردند تا رضایت بیشتری از غرب حاصل کنند. البته با درایت حکیمانه رهبر معظم انقلاب و هوشیاری ملت بزرگ ایران و منتقدین دلسوز، هیچ کدام از  این ترفندها کارگر نیفتاد و پس از مدت کوتاهی غرب با نشان دادن ماهیت سودجویانه خود به این رابطه نیز خاتمه بخشید. امریکا از برجام خارج و اروپا نیز در برابرش سکوت پیشه کرد.
حال با شروع به کار دولت جدید فرصتی فراهم آمده تا مجدداً برای حفظ تعادل در سیاست خارجی کشور تلاش شود و در پرتو آن منافع ملت به بهترین نحو ممکن تأمین شود. در این دوران نه بناست به غرب پناه برد و نه با شرق در افتاد. نه بناست از در ستیز با غرب درآمد و نه اینکه شرق را انکار و فراموش کرد. البته همزمان نمی‌توان واقعیت را هم از نظر دور داشت. مسبب وضع موجود و خسارت‌های وارده به ملت و سیاست فشار حداکثری به منظور به زانو درآوردن ملت، غرب است و دیوار بی اعتمادی بین ایران و غرب از هر زمان دیگری بلندتر است. روابط با روسیه و چین اما به رغم همه محدودیت‌ها و مخالفت‌ها حفظ شده و جوهر روابط دوجانبه و تعاملات سیاسی و اقتصادی برای توسعه مجدد این روابط بکار گرفته شده است. هر چند سطح روابط کنونی هم مطلوب و ایده‌آل نیست اما اراده‌ای جدی برای توسعه آن از دو طرف مشاهده می‌شود.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری است. در توسعه روابط با چین و روسیه، جمهوری اسلامی ایران پیشگام بوده و ابتکار عمل را به دست گرفته و این تعاملات تحمیلی و خارج از اراده ملت ایران نیست. از سوی دیگر آنچه در سیاست خارجی دولت ۱۳ مدنظر است نگاه به شرق است و نه پناه آوردن به شرق. در نگاه به شرق منافع هر دو طرف مورد لحاظ واقع می‌شود. این درست نکته‌ای است که بدون توجه به آن ممکن است نگاه به شرق با پناه آوردن به غرب را یکسان انگاری کرده و از آن سو استفاده شود. انتهای مسیر پناه به غرب چیزی جز استحاله و تسلیم نبوده و نیست اما پایان نگاه به شرق تأمین منافع ملت را در کوتاه مدت و درازمدت در پی خواهد داشت. دولت سیزدهم با بازگشت به مذاکرات از غرب رویگردان نشده ولی این بار هوشمندانه در برابرش ظاهر شده است. همزمان فرصت ایجاد تعاملات گسترده و راهبردی با شرق را نیز با این امید واهی که روابط با غرب بهبود یابد را از دست نخواهد داد. غرب در معرض آزمون جلب اعتماد ملت ایران قرار گرفته و توسعه روابط با شرق در بستر نگاه برابر و منافع متقابل در دستور کار است.