ضرورت نگاه ملی به قنات‌های خراسان جنوبی

ایران زمین - هر چند ابداع قنات‌ها به‌عنوان یکی از کارآمد‌ترین سیستم‌های تأمین آب در جهان به نام ایرانیان ثبت شده اما ما در سال‌های اخیر آن‌طور که باید بهره لازم را از این سازهای با ارزش نبرده‌ایم. سازه‌ای که در حال حاضر 34 کشور دیگر از آن برای تأمین بخشی از آب مورد نیاز کشاورزی و آشامیدنی خود استفاده می‌کند، در کشور خودمان کمتر مورد توجه قرار گرفته وعده‌ای تصور می‌کنند کارآیی خود را از دست داده است اما آن طور که کارشناسان حوزه آب می‌گویند واقعیت این است که هنوز هم قنات‌ها هستند که می‌توان با احیای آنها از بحران‌های ناشی از خشکسالی عبور کرد. نکته‌ای که کارشناسان بر آن تأکید دارند این است که احیای قنات‌های کل کشور با اعتباری کمتر از اعتبار ایجاد یک سد امکان‌پذیر است و مسئولان اگر به‌دنبال راهی برای عبور از تنش‌های آبی هستند باید احیای قنات‌ها را در رأس برنامه‌های مدیریت آبی کشور قرار دهند.
طبق آمار ایران با دارا بودن حدود 60 هزار رشته قنات می‌تواند سالانه بیش از 7 میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی را بدون مصرف انرژی الکتریکی یا سوخت فسیلی و پیامدهای زیست‌محیطی در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد. همین موضوع سبب شده در سال‌های اخیر مسئولان بر احیای قنوات بخصوص در استان‌هایی که با خشکسالی روبه‌رو هستند تأکید کنند. در این میان خراسان جنوبی که با داشتن ۶ هزار و ۳۰ رشته قنات ثبت شده و شناسنامه‌دار بیشترین تعداد قنات‌های کشور را به خود اختصاص داده هم حال و روز خوشی ندارد و کم توجهی به این سازه‌های با ارزش سبب شده تعداد زیادی از آنها مسدود و از زنجیره تأمین آب خارج شوند. البته اهمیت این سازه‌های تاریخی و نقش آنها در کاستن از تبعات خشکسالی به حدی بوده که باعث شده رئیس‌جمهور در سفر اخیر خود به خراسان جنوبی دستور تشکیل ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات استان را صادر کند و از مسئولان این استان بخواهد برای احیای قنوات از تمام توان دستگاه‌های اجرایی استفاده کنند.
نگاه ملی به قنوات خراسان جنوبی
«محمد فرهادی» معاون استاندار خراسان جنوبی با اشاره به اهمیت احیای قنات‌های استان خواستار نگاه ملی به این موضوع شد و به «ایران» گفت: در پی دستور رئیس‌جمهور ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات در استان راه‌اندازی شده اما ما زمانی در احیا و بازسازی قنوات موفق عمل خواهیم کرد که اعتبارات ویژه از محل ردیف‌های ملی به این موضوع اختصاص پیدا کند.
وی با اشاره به اهمیت و جایگاه قنات در خراسان جنوبی گفت: می‌طلبد با هم‌افزایی مثبت بین دستگاهی در این زمینه که به دستور ویژه رئیس‌جمهور شکل گرفته است، قدم‌های بزرگی برداریم. اگرچه متولی اصلی قنات، جهاد کشاورزی است اما با توجه به چند بعدی بودن این موضوع، لازم است همه دستگاه‌های متولی همچون منابع طبیعی و آبخیزداری، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تأمین اجتماعی، آموزش فنی و حرفه‌ای به این مقوله ورود کنند.
فرهادی با تأکید بر اینکه ما در این ستاد به‌دنبال کار عملیاتی هستیم و تلاش خواهیم کرد در چند ماه آینده اقدامات جدی در زمینه مرمت قنوات آغاز شود، خاطرنشان کرد: با توجه به اهمیت احیای قنوات در روستاهای حاشیه مرز در راستای تأمین آب و ماندگاری جمعیت در این مناطق در نظر داریم بخشی از اعتبارات مرز و مسائل امنیتی استان را به مرمت قنوات اختصاص دهیم. البته مشارکت مردم در مرمت قنوات مهم است و هرچه مالکان در مرمت، حفاظت و صیانت از قنوات نقش پررنگ‌تری داشته باشند زودتر به هدف اصلی ستاد خواهیم رسید. همچنین باید حریم آبی و ساختمان قنوات برای جلوگیری از تخریب در ساخت و سازها به همه دستگاه‌های اجرایی و عمرانی ارسال شود.
30 درصد از قنوات مورد تعهد جهاد کشاورزی مرمت شد
«اکبر محمدی»، مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در این زمینه به «ایران» گفت: امسال حدود ۳۰ درصد از قنوات مورد تعهد جهاد کشاورزی یعنی ۲۵ کیلومتر به‌صورت دیون توسط پیمانکاران ذیصلاح، بازسازی و مرمت شده است.
محمدی با تأکید بر اینکه اعتبارات مصوب استان نسبت به سال قبل چهار برابر افزایش پیدا کرد، اظهار داشت: اعتبار مورد نیاز برای بازسازی حدود ۹۳۵ کیلومتر از قنوات استان در برنامه توسعه هفتم، هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان است که تخصیص آن بسیار مهم است. درست است اعتبارات مصوب شده افزایش چشمگیری داشته اما این اعتبارات در قالب اوراق اسناد خزانه است و همین موضوع کار را سخت کرده است. چنانچه اعتبارات تخصیصی، نقدی باشد اثربخشی فراوانی دارد و با توجه به توان ضعیف مقنی‌های استان، نیاز به اعتبارات نقدی بیشتری است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه کاهش آبدهی قنوات به معنای مرگ قنوات نیست، افزود: در سال‌جاری ۳۰ تا ۱۰۰ درصد کاهش آبدهی در قنوات استان خراسان جنوبی را شاهد بودیم که این افت آبدهی به‌دلیل خشکسالی‌های متعدد و طولانی‌مدت و هوابین بودن قنوات است اما می‌دانیم پس از بارندگی مجدد دبی قنات افزایش می‌یابد و همین موضع ما را به احیای کامل قنوات امیدوار‌تر می‌کند.
وی ادامه داد: در مجموع ۶ هزار و ۹۴۷ رشته قنات در خراسان جنوبی وجود دارد که حدود پنج هزار و ۳۰۰ رشته قنات در سامانه قنوات ثبت شده است. از این تعداد تاکنون بیش از سه هزار و ۵۱۷ رشته قنات حداقل در یک فاز عملیات احیا و مرمت در آنها صورت گرفته که حدود هزار و ۷۲ کیلومتر را شامل می‌شود.