راهکاری برای حفظ تعامل میان مردم با اهالی نشر

اکبر صحرایی
 نویسنده ادبیات داستانی
محدودیت‌های کرونایی امسال هم اجازه برپایی نمایشگاه کتاب تهران به شکل فیزیکی‌ سابق را نداد؛ از همین رو تا چندی دیگر شاهد میزبانی اهالی نشر از علاقه‌مندان کتاب بر بستر فضای مجازی خواهیم بود. این اتفاقی است که سال گذشته، تجربه‌ای جدید را برای عرصه کتاب‌مان رقم زد. از همین رو در سال‌جاری هم باید توقعات معقولی از چگونگی برپایی این رویداد فرهنگی داشته باشیم. برگزاری مجازی نمایشگاه در شرایطی که همچنان با ضرورت‌های بهداشتی اعلام شده از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا روبه‌رو هستیم اتفاق خوبی است که باید آن را به فال نیک گرفت. حداقل از این طریق ارتباط مردم با کتاب قطع نمی‌شود و بخشی از سرمایه ناشران هم بازمی گردد. با این حال نمی‌توان فراموش کرد که در فضای مجازی امکان تعامل میان اهالی کتاب و مردم وجود ندارد. هر چند که حتی در خلال برگزاری نمایشگاه کتاب تهران -به صورت حضوری- هم خواه ناخواه ما بیشتر با یک فروشگاه بزرگ روبه‌رو هستیم تا یک نمایشگاه. این البته نقد جدیدی نیست، از سال‌ها قبل درباره چگونگی برگزاری نمایشگاه کتاب تهران گفته می‌شود. آن هم در شرایطی که دیگر نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب تهران به معنای واقعی نمایشگاه هستند. همین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت را ببینید، چند روز ابتدایی برگزاری‌اش جنبه نمایشگاهی دارد و تنها یکی- دو روز انتهایی آن به شکل فروشگاهی میزبانی علاقه‌مندان را به عهده دارد. در دوره‌ای فرصت حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را پیدا کردم، آنجا خبری از نمایشگاه به معنای فروشگاهی‌اش نبود. ناشران و اهالی کتاب در خلال برنامه‌های از پیش تعیین شده دست به تعامل می‌زدند. از ارتباط گرفتن ناشران و نویسندگان کشورهای مختلف با یکدیگر گرفته تا قراردادهای خرید و فروش رایت کتاب. اتفاقی که ما در نمایشگاه کتاب تهران کمتر شاهد آن هستیم. در نمایشگاه‌های خارجی کتاب، یا اغلب فروش ندارند یا اینکه فروش در حاشیه برگزاری‌ آنها جای دارد و چندان پررنگ نیست. از این طریق مردم تنها با تازه‌های نشر و تحولات آن آشنا می‌شوند و درصورت علاقه‌مندی به خرید کتاب همچنان به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کنند. آن وقت دیگر آسیبی متوجه این بخش مهم نشرمان نمی‌شود. البته نمی‌توان منکر شد که به هرحال در شکل حضوری نمایشگاه کتاب تهران هم تا حدی شاهد برگزاری برخی نشست‌ها به منظور بررسی مشکلات نشر و از سویی تعامل میان صاحبان آثار با مردم بودیم؛ اتفاقی که در شرایط فعلی که نمایشگاه به فضای مجازی آمده حذف شده است. به گمانم در شرایط فعلی که همچنان از امکان برگزاری حضوری نمایشگاه کتاب محروم هستیم می‌توان با برخی برنامه‌ریزی‌ها تا حدی فقدان این تعامل را برطرف کرد. تا زمانی که ستاد ملی مبارزه با کرونا اجازه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به شکل سابق را بدهد می‌توان طی برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران، هر روز زمانی را برای برگزاری جلسات آنلاین در نظر گرفت. از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌توان دست به برگزاری نشست‌های آنلاین زد، این جلسات می‌توانند موضوعات مختلفی داشته باشند؛ از جلسه پرسش و پاسخ میان مردم با نویسندگان و مترجمان گرفته تا حتی جلسه نقد و بررسی کتاب. بخشی از این برنامه‌ها هم می‌تواند به صحبت علاقه‌مندان کتاب با ناشران اختصاص پیدا کند. از این طریق برای ناشران و دیگر فعالان حوزه کتاب هم فرصتی برای اطلاع از نظرات مردم فراهم می‌شود. امیدوارم برای نشر ما هم بتدریج شرایط برگزاری نمایشگاهی این رویداد عرصه کتاب فراهم شود، هرچند که نمی‌توان منکر برخی تفاوت‌ها و ضرورت‌های پیش‌رو شد.