بافت تاریخی یزد را به نام مرمت تخریب نکنیم

زهره توکلی
خبرنگار
مجموعه بناهای خشتی بزرگی که خانه‌های قدیمی داخل کوچه پس‌کوچه‌های تنگ و باریک با دیوارهای کاهگلی را تشکیل داده‌اند از مشخصات بافت قدیمی و تاریخی یزد است. دیوارهای بلندی که با وجود کاهگلی بودن همچنان تنومند بوده اما به دلیل باریک و طولانی بودن کوچه حس محصور شدن در مکانی تنگ را ایجاد می‌کنند که البته علت آن نیز راهی برای ایجاد سایه و فرار از گرمای این منطقه بوده است. همچنین ابتکار کوچه‌های مسقف نیز برای محافظت از گرمای آفتاب و وزش بادهای تند منطقه کویری در این شهر بوده است.
یزد، نخستین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی دنیا، جایی میان بیایان لوت و دشت کویر، یعنی خشک‌ترین مناطق ایران قرار دارد. بافت تاریخی یزد با وسعت 700هکتار به عنوان بکرترین و وسیع‌ترین بافت مسکونی تاریخی کشور محسوب می‌شود.این بافت، متشکل از کوچه پس کوچه‌های قدیمی، خانه‌ها، بناهای خشتی و ساباط که اغلب در مناطق گرم و خشک بنا می‌شدند و از عناصر برجسته معماری ایران بوده و میان دو بخش یک کوچه، ارتباط برقرار می‌کند، است که توانسته امکانات مختلف زندگی فردی و اجتماعی را باهم در یکجا فراهم کند.
معاون میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد با بیان اینکه شهر جهانی یزد به نخستین شهر خشت خام مشهور است، در خصوص وسعت بافت تاریخی این استان به «ایران» گفت: این شهر به عنوان بیست و دومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و برای آن محدوده عرصه بافت تاریخی 194هکتار و حریم 686هکتار در پرونده ثبت جهانی مشخص شده است.
علی‌اصغر صمدیانی افزود: شهر یزد همچنین یکی از قطب‌های پزشکی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود و بافت تاریخی آن در ۱۶ اسفندماه سال 84 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است که محدوده عرصه آن در ثبت ملی 743 هکتار و حریم 900 هکتار است. وی ادامه داد: محدوده ثبت شده شامل محدوده‌های تاریخی آل مظفر، زندیه، قاجارو پهلوی و میدان‌ها و مراکزاصلی شهر در گذشته و آبادی‌ها و باغات هم پیوند اطراف شهر می‌شود.
این مسئول درباره مواردی که بافت تاریخی یزد را در معرض آسیب‌ها قرار داده است، اظهار داشت: بافت تاریخی شهر یزد یکی از بافت‌هایی است که تقریباً سالم بوده و هنوز زندگی در آن جریان دارد اما همیشه در معرض آسیب‌هایی نیز بوده است و یکی از علل اصلی که می‌تواند آسیب جدی به بافت تاریخی یزد وارد کند، فاضلاب است. لذا برای حل این مشکل، از سوی شرکت آبفای استان یزد مشاوری انتخاب شده که هم‌اکنون در حال بررسی و ارائه طرح مناسب برای رفع این مشکل است.
وی اضافه کرد: البته پس از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، دیگر تخریب عمدی در این بافت مشاهده نشده است و مشکلات بیشتر مربوط به مرمت‌های نادرستی پیش آمده که به دلیل عدم آگاهی از اصول این معماری فاخر ایجاد شده است و راهکار پیشگیری از آن نیز نظارت و آموزش در زمینه ترمیم است که تلاش می‌شود از این طریق این مشکل حل شود.
معاون میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد درباره مشکلات مربوط به نگهداری از این بافت تاریخی یزد گفت: بافت تاریخی نیاز به تخصیص اعتبار مناسب و همدلی مسئولان محلی دارد که خوشبختانه مورد آخر در شهرتاریخی یزد اتفاق افتاده است یعنی مردم ساکن در بافت تاریخی، ارزش آن را دریافته‌اند که این امر پشتوانه‌ای خوب و مردمی را برای احیای این بافت به همراه دارد.  وی در مورد وضعیت کنونی بافت تاریخی یزد اظهار داشت: با وجود مشکلات متعدد، هنوز هم زندگی در بافت تاریخی یزد جریان و اماکن گردشگری در آن رونق دارد و همچنان مراسم دینی و آیینی در این بافت شهری برگزار می‌شود. صمدیانی تصریح کرد: در حال حاضر تعدادی از خانه‌های تاریخی در این شهر در حال مرمت و احیاست البته بخشی نیز با توجه به مشکل تعدد مالکان به صورت متروک و مخروبه وجود دارد که امید است با ایجاد ارزش به وجود آمده، مالکان این خانه‌ها به فکر احیای آن باشند.
این مسئول درباره برنامه‌های تشویقی برای ترغیب مالکان خانه‌های تاریخی به مرمت و احیای خانه‌هایشان، اظهار داشت: برای ترغیب مالکان بناهای تاریخی برای مرمت و احیا، تسهیلات بانکی در نظر گرفته شده است. همچنین دریافت مجوزهای لازم برای مرمت و احیای بناهای تاریخی از اداره کل میراث فرهنگی نیز رایگان است تا تشویقی برای مالکان با هدف مرمت بناهای تاریخی باشد.
وی گفت: سازمان میراث فرهنگی طی 2سال اخیر بیشترین هدف خود را برای مرمت عناصر شاخص بافت تاریخی یزد گذاشته است تا عناصر و نمادهای تاریخی خوانا‌سازی شود چرا که خواناسازی این عناصر باعث ایجاد ارزش در این بافت شده و موجب می‌شود که مالکان به ارزش بنای تاریخی در اختیار خود پی برده و در حفاظت و مرمت آن کوشا باشند. از جمله این نمادها و عناصر تاریخی می‌توان به حصار، برج‌ها، بادگیرها و ساباط‌ها اشاره کرد.
معاون میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان یزد درباره ترمیم‌های صورت گرفته توسط این سازمان گفت: کف‌سازی و مرمت بدنه بافت تاریخی یزد اغلب با کمک شهرداری صورت گرفته و عناصر شاخص نظیر برج‌ها و حصارهای تاریخی، بادگیرها و ساباط‌ها و تویزه‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است.وی با اشاره به اهمیت و ضرورت رسیدگی و ترمیم بافت‌های تاریخی اظهار داشت: این بافت‌ها از نظر معماری و تاریخی از ارزش زیادی برخوردار هستند چرا که حافظه تاریخی این سرزمین محسوب می‌شوند. لذا ترمیم و مرمت آنها اهمیت بسیاری زیادی دارد.صمدیانی تأکید کرد: بافت‌های تاریخی به عنوان سرمایه ملی، برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب بوده و موجب گردش اقتصادی در جامعه می‌شود بنابراین مرمت و حفاظت از این بافت تاریخی یک وظیفه ملی است.معاون میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با اشاره به تلاش‌های شهرداری یزد در مرمت بافت تاریخی این شهر اظهار داشت: طی 4سال گذشته نزدیک به یکهزار بنا در این محدوده مرمت شده که نشان دهنده مرمت و احیای این بافت‌ها از درون است. وی ادامه داد: نزدیک به 75درصد این مرمت‌ها توسط بخش خصوصی و بقیه توسط ارگان‌های دولتی از جمله شهرداری، میراث فرهنگی و سایر ارگان‌ها صورت گرفته است.