تحول در ساختار خانه سالمندان

پرستو رفیعی
خبرنگار
جمعیت سالمند در جهان بسرعت درحال افزایش است. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که در قرن بیست و یکم بسیاری از کشورهای جهان را درگیر خواهد کرد. آمارهای منتشر شده از سوی این سازمان نشان می‌دهد  طی 30 سال آینده، سالمندان حدود 20 درصد از جمعیت جهان را تشکیل خواهند داد. این رشد فزاینده ادامه دار خواهد بود؛ به‌طوری که تا سال 2050 میلادی به ازای هر5 نفر از جمعیت جهان یک نفر سالمند خواهیم داشت.
در کشور ما هم به روایت آمارها در سال 95 تعداد سالمندان درکشور 7 میلیون و 460 هزار نفر بود، این عدد اما در سال‌جاری به حدود 8 میلیون و 400 هزار نفر رسیده است. یک حساب ساده سرانگشتی نشان می‌دهد در یک بازه زمانی 5 ساله حدود 16 درصد به تعداد سالمندان کشور افزوده شده است. بررسی منحنی افزایش جمعیت سالمند در کشور نشان می‌دهد در سال 1420 نیز 19/4 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد و در سال 1430 این عدد از مرز 26/1 درصد خواهد گذشت.
سالخوردگی جمعیت علاوه بر اینکه یک هشدار است تا نسبت به افزایش جمعیت جوان نیز تلاش شود اما داشتن این تعداد سالمند در آینده، نیازمند داشتن زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی در کشور و افزایش امید به زندگی در میان افراد جامعه است؛ پدیده‌ای که به اعتقاد کارشناسان همانگونه که می‌تواند به چالشی بزرگ تبدیل شود می‌تواند در سایه برنامه‌ریزی مناسب و تهیه و تدارک زیرساخت‌های لازم به یک فرصت برای کشور مبدل شود.
خانه‌های نگهداری از سالمندان یا مراکز ارائه خدمات توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی به‌عنوان نمونه‌ای از اقدامات توانبخشی به این قشر از جامعه به شمار می‌آید که در سال‌های اخیر تلاش شده شکل و کارکردی جدید همچون «خانه» به خود بگیرد تا نسبت به گذشته مثمرثمرتر باشد. در فرهنگ ما ایرانیان، سالمندان به‌عنوان عضو مهمی از خانواده شایسته تکریم و احترام هستند اما کم نیستند خانواده‌هایی که به‌دلیل شرایط مختلف مجبور هستند نگهداری از عضو سالمند خانواده خود را به مراکز بهزیستی بسپارند، اما آیا در سال‌های اخیر مشکلات اقتصادی و اجتماعی ناشی از کرونا به افزایش تعداد افرادی که به این مراکز سپرده می‌شوند افزوده است یا خیر؟
فریده باغ علیشاهی، سرپرست دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان می‌کند: در دوسال اخیر با وجود شیوع همه‌گیری کووید 19 در کشور و بروز مشکلات ناشی از آن، افزایش قابل توجهی در تعداد سالمندانی که برای نگهداری به مراکز سازمان بهزیستی سپرده می‌شوند، مشاهده نشده است.
وی با تأکید بر اینکه در دوسال اخیر تنها 2/7 درصد افزایش در تعداد مقیمان مراکز نگهداری از سالمندان بهزیستی مشاهده شده است، می‌گوید: در حال حاضر 14هزار و 777 نفر از سالمندان کشور در مراکز شبانه روزی بهزیستی اقامت دارند که از این تعداد حدود 25 درصد مجهول الهویه  یا فاقد سرپرست مؤثر هستند که با دستور قضایی برای نگهداری به سازمان بهزیستی معرفی شده‌اند.
باغ علیشاهی ادامه می‌دهد: این رقم در مورد سالمندان خیلی قابل توجه نیست اما در سایر گروه‌ها، بخصوص بیماران روانی مزمن، با افزایش تقاضا از سوی خانواده‌ها و همچنین ارجاعات از سوی دستگاه قضایی برای بیماران روانی مزمن مجهول‌الهویه یا فاقد سرپرست مؤثر روبه‌رو هستیم.
سرپرست دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی تأکید می‌کند: با توجه به اینکه سازمان بهزیستی مرکز دولتی ندارد و تمام مراکز نگهداری، غیردولتی هستند و ظرفیت پذیرش آنها تعریف شده است، با محدودیت در تعداد تخت‌ها مواجه هستیم. از این‌رو برای ساماندهی این گروه نیازمند برنامه‌ریزی و برای توسعه مراکز نیازمند پیش‌بینی و تقویت منابع مالی از سوی سازمان برنامه و بودجه هستیم تا بتوانیم علاوه بر ارائه خدمات توانبخشی و مراقبتی در زمینه حفظ امنیت و سلامت گروه هدف مؤثر واقع شویم.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر 311 مرکز شبانه روزی در کشور فعال است، بیان می‌کند: خانواده‌ها معمولاً سالمندانی را که امکان نگهداری از آنها در خانه وجود ندارد  برای مراقبت به مراکز می‌سپارند. در این مراکز از سالمندان مراقبت می‌شود و خدمات آموزشی_توانبخشی به آنها ارائه می‌شود اما از سال 1398 تأسیس و توسعه خانه‌های حمایتی سالمندان در دستور کار سازمان بهزیستی قرار گرفت.
کوچک‌سازی مراکز تجمعی سالمندان دردستور کار بهزیستی
به گفته باغ علیشاهی هدف از تأسیس و توسعه این خانه‌های حمایتی، کوچک‌سازی مراکز تجمعی سالمندان و ایجاد فرصت‌های برابر برای سالمندان دارای معلولیت است.
وی اقدامات و خدمات ارائه شده در این خانه‌های حمایتی را این گونه توضیح می‌دهد: در هر خانه 10 سالمند تحت مراقبت قرار می‌گیرند و به طور کلی محیط خانه مشابه محیط زندگی عادی آماده شده است. سالمندان مقیم این خانه‌ها می‌توانند از تعاملات عادی اجتماعی برخوردار باشند و علاوه بر برنامه‌های مراقبتی و اوقات فراغت داخل منزل، از خدمات مراکز روزانه توانبخشی و خدمات درمانی بیرون از مرکز و همچنین خدمات اوقات فراغت بیرون از مرکز برخوردار شوند.
سرپرست دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی، هدف نهایی از تأسیس خانه‌های حمایتی را تقویت تلفیق مشارکت اجتماعی سالمندان و استقلال آنها عنوان می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر 14 خانه در 10 استان کشور فعال است و دراستان تهران چند مرکز در شرف تأسیس قرار گرفته و متأسفانه هنوز مرکز فعال در این زمینه نداریم. در حال حاضر 114 سالمند در این خانه‌های کوچک مقیم هستند که 45 درصد آنها را آقایان سالمند و 55 درصد را بانوان سالمند تشکیل می‌دهند.
وی می‌افزاید: مراقبان در این خانه‌ها در حقیقت همانند فرزند ارشد خانواده ایفای نقش و مسئولیت می‌کنند. آنها به سالمندان در زمینه‌های مختلف مانند انجام امور جاری منزل و همچنین انجام امور شخصی کمک می‌کنند. مراقبان در زمینه شرکت فرد سالمند در فعالیت‌های اوقات فراغت و تفریحی و انجام ورزش صبحگاهی اقدامات لازم را انجام می‌دهند و به فرد سالمند کمک‌های لازم را ارائه می‌دهند. فعالیت مراقبان به این موارد ختم نمی‌شود و آنها هرگونه تغییری در وضعیت جسمی و روحی سالمند را به مسئول مرکز گزارش می‌دهند تا اقدامات لازم بموقع انجام بگیرد. در واقع مراقبان همه جوره سالمند را تحت نظر دارند تا مشکلی برای او پیش نیاید و سلامت روانی و جسمی او به مخاطره نیفتد. به طور کلی باید بگویم مراقبان ما مراقبان آموزش دیده در حوزه نگهداری از سالمندان هستند.
باغ علیشاهی در خاتمه به فرایند نظارت بر عملکرد این خانه‌های حمایتی اشاره می‌کند و می‌گوید: فرایند نظارتی در سه سطح ستاد، استان و شهرستان صورت می‌گیرد و براساس شاخص‌های مختلف تعریف شده کیفیت خدمات ارائه شده در این مراکز کوچک ارزیابی می‌شود تا خدمت‌رسانی به بهترین شکل ممکن صورت بگیرد.