نمایش رفع تحریم

گروه سیاسی/ در آستانه ازسرگیری مذاکرات ایران و کشورهای 1+4 در وین، انتشار دو خبر پیرامون موضعگیری امریکا نسبت به مذاکرات در صدر اخبار قرار گرفت و با تفسیر و تحلیل‌های متفاوتی روبه‌رو شد؛ از یک سو امریکا در یک اقدام حداقلی چند معافیت تحریمی مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران را امضا کرد و از سوی دیگر «رابرت مالی»، نماینده این کشور در امور ایران به صراحت اعلام کرد: «نمی‌توانیم رویکرد دولت بعدی امریکا را درباره ایران تضمین کنیم.»
معافیت تحریمی؛ چقدر مهم؟
معافیت تحریمی که وزارت خارجه امریکا ادعا کرده با هدف تسهیل روند مذاکرات وین صورت گرفته است، به مجوز تبدیل آب سنگین رآکتور اراک، تأمین اورانیوم غنی شده برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال پسماند سوخت به خارج از ایران مربوط است و بر مبنای آن شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی اجازه خواهند داشت برای همکاری با پروژه‌های هسته‌ای ایران در نیروگاه اتمی بوشهر، آب سنگین اراک و رآکتور هسته‌ای تهران فعالیت کنند. همکاری‌ای که پیشتر به واسطه برجام امکان عمل یافته بود اما در پی خروج یکجانبه امریکا از برجام در سال‌های 2019 و 2020 لغو شد. تنها دقایقی بعد از اعلام همین خبر بود که «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا، در توئیتی نوشت: «تا تهران به تعهدات هسته‌ای خود در چهارچوب توافق برجام برنگردد، تحریم‌های ایران را لغو نکرده و نخواهیم کرد.» او در ادامه طرح مواضع ادعایی خود هدف از این کار را باز کردن راه کشورهای ثالث برای شرکت در پروژه‌های ایمن‌سازی و جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای ایران دانست. فارغ از ابعاد و پیامدهای اجرایی اقدام اخیر امریکا در معافیت تحریمی صادر شده، موضعگیری سخنگوی وزارت خارجه امریکا وجه آشکاری دارد که در تداوم بخشیدن به سیاست کج‌دار ومریز واشنگتن برای گرفتن دست بالا در مذاکرات نمایان شده است. امریکا که ناکامی‌اش در پیگیری سناریوی فشار علیه ایران، راهکاری همچون بازگشت به برجام را پیش پایش قرار داده است، حالا همزمان با ورود گفت‌و‌گوهای وین به مراحل حساس و تعیین‌کننده، رفع تحریم‌ها را به بازگشت ایران به تعهدات برجامی‌اش گره می‌زند. تحریم‌هایی که اساساً با اقدام خودخواسته امریکا آن هم در شرایطی که ایران تعهدات هسته‌ای خود را تمام و کمال اجرا می‌کرد، به اجرا درآمد و سپس با بهانه‌های دیگری هم بر شمار آن افزوده شد. حالا در شرایطی که ایران با یک برنامه مدون، شرط ازسرگیری تعهدات برجامی‌اش را رفع مؤثر همه تحریم‌ها اعلام کرده، این امریکاست که دست پیش می‌گیرد تا برعهدشکنی‌های خود خطی از فراموشی نقش زند.
هرچند که در این میان برخی از جریان‌ها و رسانه‌های داخلی می‌کوشند همانند سال‌های ابتدای برجام، اقدام اخیر واشنگتن را پیش‌دستی این کشور برای نشان دادن حسن نیت خود با ارائه یک امتیاز ویژه به ایران ارزیابی کنند اما تنها نگاهی کوتاه به آنچه امریکا حتی در همان زمان اجرایی شدن برجام در دولت «باراک اوباما»، رئیس جمهور پیشین این کشور صورت داد، به خوبی معلوم می‌کند که معافیت تحریمی اخیر و اقداماتی از این دست، چیزی بیش از یک خوش‌باوری موهوم به عملکرد دولتمردان امریکایی نیست. چه آن‌که بعد از گذشت یک سال از دستیابی به برجام، بانک‌های اروپایی تمایلی برای مبادله با ایران به دلیل ترس از قوانین سازمان‌های اجرایی امریکا و محدودیت‌هایی که این کشور برای معامله با ایران گذاشته بود، نداشتند. امری که به این معنا بود دولت «اوباما» هیچ اقدام عملی جدی برای تسهیل دسترسی بهتر ایران به سیستم مالی جهانی از خود نشان نداده است. پیدا بود که این وضعیت در دوره «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور بعدی امریکا که تمایل خود به خروج از این توافق را عملی کرد و آن را با تحریم‌های فزاینده‌ای تکمیل کرد، پیچیده‌تر شود. طبیعی است که ایران با درنظر گرفتن چنین پیشینه‌ای، اینک که «بایدن» تصمیم به بازگشت به برجام گرفته است، خواهان رفع تحریم‌ها و امکان‌سنجی اثرگذاری آنها بر منافع ملی کشورمان در یک فرایند راستی آزمایی باشد و صرفاً به یک امضای روی کاغذ اکتفا نکند.
واکنش دستگاه سیاست خارجی
اینچنین بود که خبر رفع معافیت‌های تحریمی امریکا چندان با اقبالی از سوی مقام‌های دیپلماتیک کشورمان روبه‌رو نشد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در واکنش به این خبر با بیان اینکه ما به طرف‌ امریکایی که از طریق واسطه‌هایی این روزها پیام‌هایی را منتقل می‌کند به صراحت گفتیم باید حسن نیت خودشان را در عمل نشان بدهند، اعلام کرد: «حسن نیت در عمل از نظر ما این است که روی زمین اتفاق ملموسی رخ دهد و رفع بخشی از تحریم‌ها به معنای عینی و واقعی می‌تواند ترجمان حسن نیت امریکایی‌ها باشد که از آن صحبت می‌کنند، آنچه روی کاغذ رخ می‌دهد خوب است اما کافی نیست.» علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز در توئیتی این چنین واکنش نشان داد: «حق قانونی ‫ایران برای ادامه تحقیق و توسعه و حفظ توانمندی‌ها و دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای در کنار تأمین امنیت آن در برابر شرارت‌های حمایت شده با هیچ توافقی قابل محدود شدن نیست.»  
همچنین شمخانی در توئیت دیگری نوشت: انتفاع اقتصادی واقعی، مؤثر و قابل راستی‌آزمایی ایران، شرط لازم برای شکل‌گیری توافق است. او افزود: نمایش رفع تحریم، اقدامی سازنده تلقی نمی‌شود.
تضمین، شرط اصلی توافق
مواضع بحث‌برانگیز امریکایی‌ها پیرامون برجام امری نیست که بتوان، چالش‌های فراروی آن را به صرف اراده این کشور در رفع تحریم‌ها منحصر کرد. این موضعگیری صریح «رابرت مالی» در گفت‌و‌گو با شبکه «ام‌اس ان‌بی‌سی» که «دولت کنونی نمی‌تواند تضمین کند که دولت بعدی امریکا از توافق خارج نخواهد شد»، به یکی دیگر از مهم‌ترین گره‌های جاری در مذاکرات وین یعنی موضوع «تضمین» اشاره دارد. مقام‌های امریکایی تاکنون با اعلام اینکه دولت «جو بایدن» مسئولیتی در قبال تصمیم احتمالی دولت بعدی با برجام نخواهد داشت، عملاً می‌کوشد از زیر بار موانع کارشکنانه‌ای که در داخل با آن دست و پنجه نرم می‌کند، شانه خالی کند. خاصه نمایندگان جمهوری‌خواه که از همین حالا به طرق مختلف با بهره‌گیری از اقداماتی همچون ارائه طرح‌های متعدد، نگارش نامه و موضعگیری‌های شفاهی علیه ایران آمادگی خود را برای متلاشی کردن هرگونه توافق احتمالی ابراز کرده‌اند. اقداماتی که در بطن خود به این معناست چنانچه بار دیگر یک رئیس‌جمهور از حزب جمهوری‌خواه به قدرت برسد، برجام دوام چندانی نخواهد داشت. نامه روز گذشته شماری از قانونگذاران مجلس نمایندگان امریکا به «بایدن» و ابراز نگرانی از پیشرفت‌های موشکی ایران و درخواست مقابله واشنگتن با آن در همین چهارچوب معنادار می‌شود.
در چنین فضایی است که وزیر امور خارجه کشورمان روز گذشته در جدیدترین موضعگیری خود پیرامون مذاکرات وین گفت: «یکی از موضوعات اساسی ما برای لغو تحریم‌ها، گرفتن تضمین‌ها است. درباره تضمین در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی، اعلام کردیم که در بخش‌هایی از آن موافقت‌هایی صورت گرفته است.» او در توضیح بیشتر افزود: «آنچه هیأت مذاکره‌کننده ایران درباره تضمین دنبال می‌کند، در همه سطوح سیاسی، حقوقی و اقتصادی است که در بخش‌هایی از آن توافقاتی حاصل شده اما هنوز هیأت مذاکره‌کننده ایران با جدیت اخذ تضمین ملموس از طرف‌های غربی و پایبندی به تعهداتی  را که بر مبنای توافق وین حاصل می‌شود دنبال می‌کند.»
مرحله نهایی
مذاکرات وین با بازگشت هیأت‌ها از پایتخت‌ها به‌زودی از سرگرفته خواهد شد. در همین چهارچوب، «رافائل گروسی»، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با شبکه سعودی «العربیه» درباره مذاکرات وی و احتمال احیای برجام گفت: «بدون پایبندی ایران و همکاری تمام طرف‌ها توافقی انجام نخواهد شد.» او تأکید کرد: «هرچقدر طرف‌های توافق باهم گفت‌وگو کنند، اختلافات کاهش یافته و دیدگاه‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شود.» گروسی افزود: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش‌های خود را افزایش داده تا از رسیدن به توافق و تضمین اجرا و پایبندی به آن حمایت کند، علیرغم چالش‌ها اکنون مذاکرات در مسیر درستی درحال پیشرفت است.» مدیر آژانس انرژی اتمی خاطرنشان کرد: «رسیدن به توافق طی چند روز آتی مسأله پیچیده‌ای است اما غیرممکن نیست و در چند روز آینده مشخص خواهد شد که تلاش‌های کنونی به کجا می‌رسد.» از سوی دیگر میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین هم تصمیم امریکا برای بازگردانی معافیت‌های هسته‌ای را اقدامی در مسیر درست خواند و گفت: «این کار به احیای برجام و بازگشت دوجانبه امریکا و ایران به پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ سرعت می‌بخشد.» اولیانوف افزود: «همچنین می‌توان این اقدام را نشانگر این دانست که مذاکرات وین وارد مرحله‌ نهایی شده است.»