هنر اصیل، سهم امروز مردم ایران اسلامی

مهدی توکلیان
فعال فرهنگی
هنر در آستانه چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از طی کردن چهار دهه فراز و فرودهای فرهنگی و براساس شرایط امروز جهان در مسیر رشد و تحولی جدی قرار گرفته است. دارا بودن چشم‌انداز و برنامه بلندمدت و پرهیز از حرکت زیگزاگی در عرصه فرهنگ از دستاوردهای توجه ویژه به اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور برشمرده می‌شود و نباید در برنامه‌ریزی کلان فرهنگی به چالش‌های آینده نزدیک ایران و جهان بی‌توجه بود. آینده‌ای که در همین چند سال پیش رو که فعالیت‌های فرهنگی و هنری ایران اسلامی طی آن قرار است اجرا شود، با آن مواجه خواهد شد. چالش‌های فرهنگی پیش رو، چالش‌های سخت و غیرقابل انکاری است. برای مقابله با استحاله فرهنگی نمی‌توان به «صدور مجوز»، «مرمت آثار تاریخی»، «حق پخش تلویزیونی» و مواردی از این دست اکتفا کرد که اگر چنین اندیشیده شود، نوعی ساده‌لوحی در برنامه‌ریزی فرهنگی است. در عصر «جهانی شدن» و بخصوص پروژه «جهانی‌سازی» که قدرت‌های رسانه‌ای جهان قصد اجرای آن را دارند، بسنده کردن به شعار «مقاوم‌سازی فرهنگی» و غفلت از آن در اقدام و عمل می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد؛ عواقبی که با تغییر سریع سبک زندگی مردم، بنیان‌های فرهنگی کشور را دگرگون کند. استفاده از قالب هنر و رسانه برای ارائه ادعاها در خصوص رویدادهای سیاسی و تبلیغ ضد‌جمهوری اسلامی از برنامه‌های مؤکد افراد و جریان‌های ضد انقلاب بوده است زیرا از این طریق محتوای مذکور ماندگاری بیشتری در اذهان مخاطبان و مصرف‌کنندگان این آثار دارد و به علاوه، نیازمند ارائه‌ شواهد و مستندات و استدلال منطقی و عقلانی هم نیست و براحتی احساسات مخاطب را بر عقلانیت او غالب کرده و بتدریج به موضع‌گیری علیه نظام و منافع ملی سوق می‌دهد.
یکی دیگر از چالش‌های اساسی و مهم فرهنگی پیش رو، چگونگی مواجهه با رسانه‌های نوین است. رسانه‌هایی که به‌شدت میان تمامی اقشار مردم در سراسر دنیا محبوبیت یافته‌اند و در حال تغییر سبک زندگی مردم هستند. جمهوری اسلامی ایران قرار نبوده و نیست که یک کشور منفعل در جهان باشد. بحث در رسانه‌های نوین، فقط چگونگی دفع خطر تهاجم فرهنگی در جنگ نرم نبوده و نیست بلکه استفاده از فرصت رسانه‌های نوین برای پراکندن رایحه انقلاب اسلامی در سراسر جهان است. رایحه‌ای که باید آنقدر خوشایند باشد تا مستضعفین جهان به میل و رغبت خود، زنجیرهای اسارت را پاره کنند و به مقابله با استکبار بپردازند که اگر این اتفاق نیفتد، مأموریت انقلاب اسلامی که همان زمینه‌سازی ظهور حضرت ولیعصر(عج) است، محقق نمی‌شود. هرگونه ارتباط سازمان‌یافته با اعضای جامعه برای شکل دادن به «افکار عمومی» نیازمند طراحی و پیاده کردن «ساختارهای اطلاع‌رسانی» است. این ساختارها در هر جامعه‌ای براساس مختصات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... آن جامعه طراحی و پیاده می‌شوند تا کارایی لازم را داشته باشند. این ساختارها براساس دایره نفوذ و تأثیرشان می‌توانند محلی، ملی یا فراملی باشند. ساختارهای اطلاع‌رسانی جنبه‌های مختلفی دارند و به این دلیل به «جریان»های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وابسته‌اند. این وابستگی مبنای موضع‌گیری‌ها، گرایش‌ها و قبض و بسط روند اطلاع‌رسانی است. به بیان دیگر، وابستگی‌های ساختارهای اطلاع‌رسانی به جریان‌های فعال در هر جامعه، به‌عنوان فیلتر روند اطلاع‌رسانی عمل می‌کند و از این طریق افکار عمومی را در جهت منافع جریان‌های متبوع شکل می‌دهد. این موضوع در مباحث حوزه رسانه بدیهی است اما اغلب مخاطبان رسانه‌ها به‌دلیل غرق بودن در اقیانوس اطلاعات نسبت به آن آگاهی لازم را ندارند. عدم آگاهی مخاطبان رسانه‌ها از این موضوع بدیهی، فضای ذهنی مطلوبی را برای جریان‌های فعال در جامعه فراهم می‌کند تا مخلوطی از کذب و حقیقت، یا واقعیت و تخیل را به‌عنوان حقیقت صرف یا واقعیت کامل به خورد مخاطبان خود بدهند. ضرورت امروز توسعه فرهنگی در مرحله سوم از پنجگانه «انقلاب اسلامی»، «حکومت اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه اسلامی» و «تمدن اسلامی» که دولت اسلامی است، آثاری از ماهیت انقلاب اسلامی در برنامه‌ریزی‌های پیش رو باید مد نظر جدی قرار گیرد. توجه به پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم می‌تواند از بی‌اعتنایی به این حوزه مهم و اثرگذار جلوگیری کند.
به هرگونه سیاستگذاری از سوی جمهوری اسلامی در زمینه‌ فرهنگ، هنر و رسانه در ایران اسلامی با حساسیت زیادی از سوی معاندان و معارضان واکنش نشان داده می‌شود. این حساسیت بیانگر اهمیت موضوع است و باید در نظر داشت که کم‌اهمیت گذاشتن فضای فرهنگ و هنر و رسانه به طور کلی خسارات و صدمات جبران‌ناپذیری در پی می‌آورد. بسیاری از کشورها مدت‌هاست که برای فضای فعالیت‌های فرهنگی مانند فضای مجازی و رسانه‌ای محدودیت‌هایی را اعمال می‌کنند. روش اغلب آنها و بویژه کشورهای غربی در اعمال محدودیت بسیار پیچیده و مخفی است به طوری که کاربران متوجه نمی‌شوند یا مجبور می‌شوند خود محدودیت‌هایی را بر کاربری خودشان اعمال کنند.