چرخش به سمت همسایه

گروه اقتصادی - مقامات کشور در چند ماه اخیر بارها بر گسترش همکاری‌ها با همسایگان تأکید داشته‌اند و بررسی روند مذاکرات و عقد تفاهمنامه‌ها و قراردادها نیز نشان می‌دهد که تعاملات در این مسیر رو به توسعه و پیشرفت است. تنها در بخش انرژی، بیش از 10 توافق و تفاهم در دولت سیزدهم  با همسایگان منعقد شده است. از توافق سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان گرفته تا تفاهمنامه‌های اخیر با قطری‌ها در حاشیه ششمین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز.  
گام اول؛ امضای قرارداد سه جانبه سوآپ گاز
قرارداد سه جانبه سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران را می‌توان مقدمه رسمی توسعه همکاری‌های حوزه انرژی با همسایگان در دولت سیزدهم، دانست. قراردادی که با جمهوری آذربایجان به امضا رسید و بواسطه سوآپ گاز، روابط ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان را ارتقا داد و حتی تعاملات گازی ایران و ترکمنستان را که در سال‌های اخیر به بن‌بست رسیده بود؛ دوباره احیا کرد. به طوری که اخیراً آیت‌الله رئیسی،  رئیس‌جمهور نیز تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران با اتکا به ذخایر عظیم گاز طبیعی و موقعیت جغرافیایی راهبردی خود قصد دارد با توسعه همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با کشورهای همسایه و سایر کشورها نقشی متناسب با این حجم از ذخایر، در بازار جهانی گاز ایفا کند. گام‌های اولیه این راهبرد با قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان در نوامبر ۲۰۲۱ برداشته شد. ما آمادگی داریم اینگونه الگوهای همکاری و مشارکت را به‌صورت حداکثری توسعه دهیم.»
بر مبنای این قرارداد سه جانبه سوآپ گاز سالانه یک و نیم تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران منتقل می‌شود و اجرای آن نیز از ابتدای زمستان کلید خورده است. آن‌طور که جواد اوجی وزیر نفت می‌گوید؛ علاوه بر گسترش تعاملات با همسایگان در حوزه انرژی و احیای یک رابطه از دست رفته با ترکمنستان، این قرارداد در زمستان به تأمین سوخت زمستانی و پایداری شبکه گاز در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک کرد.
امضای چندین سند با روسیه، همسایه ساحلی دریای خزر
در روزهای نخست بهمن ماه 1400 روس‌ها میزبان مقامات کشور شدند و نتیجه این سفر برای بخش انرژی کشور، امضای چندین سند و تنظیم چهارچوب همکاری‌های بلند مدت نفتی و گازی میان ایران و روسیه بود. جزئیات این تفاهم‌ها و قراردادها به سبب شرایط بین‌المللی به‌صورت رسمی عنوان نشد اما احمد اسدزاده، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت در خصوص دستاوردهای سفر رئیس جمهوری و وزیر نفت -رئیس ایرانی کمیسیون مشترک ایران و روسیه- به «ایران» گفت: «این سفر دستاوردهای قابل توجهی داشت. در نتیجه آن، چهارچوبی برای همکاری‌های بلندمدت و عمیق طرفین (ایران و روسیه) در بخش نفت و گاز شکل گرفت.»
تفاهمنامه‌ها و توافقنامه‌هایی در سفر هفته اخیر رئیس‌جمهور و هیأت همراه وی به مسکو، در زمینه انرژی به امضا رسید که مطلعان درباره آن می‌گویند بواسطه این توافق‌ها و تفاهم‌ها حتی دستاوردهای این سفر بیش از انتظارها بود. همان‌طور که جواد اوجی، وزیر نفت نیز بیان کرد: «در سفر به روسیه ملاقات‌های متعدد و فشرده‌ای با معاون نخست‌وزیر، وزیر انرژی و مدیران ارشد بخش خصوصی توانمند روسیه در حوزه نفت و گاز برای توسعه همکاری‌های مشترک برگزار شد.به لطف خداوند، در این مذاکرات تصمیم‌های مهمی گرفته شد و اسناد مهمی به امضای طرفین رسید. این، یکی از پربارترین سفرها بود و بسیار بیشتر از آنچه انتظار داشتیم، حاصل شد.» اطلاعات به دست آمده از دستاوردهای بخش انرژی این سفر نشان می‌دهد که لیست توافق و تفاهم‌های نفتی و گازی امضا شده میان ایران و روسیه از توسعه میادین نفتی و گازی تا بحث سوآپ نفت و گاز را شامل می‌شود. آن‌طور که مقامات آگاه می‌گویند مواردی مانند توسعه میادین، ازدیاد برداشت نفت و گاز و افزایش ضریب بازیافت نفت خام، تجارت نفت و گاز و سوآپ، تولید مشترک تجهیزات پیشرفته
(high-tech) و انتقال تکنولوژی هم قرارداد و هم تفاهم‌هایی انجام شده است که در انتشار جزئیات آن محدودیت وجود دارد؛ البته آن‌طور که مدیرعامل شرکت ملی نفت می‌گوید بزودی این جزئیات نیز رسانه‌ای خواهد شد.
 مذاکرات و توافق‌ها با قطر، همسایه و شریک ایران
در هفته‌ای که گذشت، ششمین نشست سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) در قطر برگزار شد و در حاشیه این نشست، بر همکاری‌های حوزه انرژی کشور با همسایه جنوب غربی یعنی قطر تأکید شد. در نهایت 14 قرارداد با قطری‌ها به امضا رسید که شامل بخش انرژی نیز می‌شد. البته جزئیات این تفاهم‌ها و قراردادها نیز منتشر نشد اما مقامات آگاه می‌گویند که قرار است همکاری‌های دو کشور همسایه و البته شریک -در بزرگترین میدان گازی مشترک جهان یعنی پارس جنوبی (گنبدشمالی)- توسعه یابد.
تنها سند امضا شده در حوزه انرژی که رسانه‌ای شد، سند اتصال شبکه‌های برق ایران و قطر بود. در این رابطه«محمدعلی فرحناکیان» مشاور وزیر نیرو در امور بین‌الملل با بیان اینکه ایران به اذعان اکثر سازمان‌های بین‌المللی تخصصی، قدرت نخست برق منطقه است، عنوان کرد: «امضای یادداشت تفاهم اتصال برق ایران و قطر، آغاز فصل نوینی در برقراری ارتباط شبکه برق با کشورهایی است که با آنها مرز آبی داریم. چنانچه شبکه برق کشورمان با کشورهایی که مرز دریایی داریم، وصل شود ظرفیت بالایی در پایداری شبکه‌ها ایجاد شده و توان کشورمان در تأمین برق مردم منطقه با ضریب اطمینان بالاتری ممکن خواهد شد. با این قراردادها سنگ بنای تقویت روابط دو کشور ایران و قطر گذاشته شد.»
در همین حال طی روزهای اخیر -در دوحه قطر- وزرای انرژی قدرت‌های برق منطقه ایران، روسیه و آذربایجان با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند و در این دیدار صمیمانه که بیش از ۱۰۰ دقیقه ادامه داشت، هر سه وزیر انرژی بر توسعه همکاری منطقه‌ای در حوزه انرژی الکتریکی، تأثیر قابل توجه آن بر امنیت انرژی و اقتصاد انرژی کشورهای منطقه تأکید کردند. از جمله مباحث اصلی در این دیدار بحث و بررسی در خصوص پروژه سنکرون‌سازی و اتصال شبکه برق سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه بود که در این زمینه هر سه وزیر بر لزوم عملیاتی کردن پروژه مذکور، اتمام فاز مطالعاتی آن در اولین فرصت ممکن و متعاقباً عملیاتی کردن پروژه تأکید کردند.
 مذاکره برای افزایش و بهبود تعاملات با عراق
در همین حال در روزهای اخیر وزیران نفت ایران و عراق نیز درباره «افزایش صادرات گاز ایران به عراق» و «پرداخت بدهی گاز عراق به ایران» در دوحه مذاکره کردند. به گزارش شانا، جواد اوجی در حاشیه نشست مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) با احسان عبدالجبار، همتای عراقی خود دیدار و درباره گسترش همکاری دو کشور در بخش انرژی مذاکره کردند.
البته گسترش روابط بین‌الملل حوزه انرژی طی روزهای اخیر تنها مربوط به همسایگان نبود. برای مثال وزیر نفت در مدت زمان حضور در دوحه مذاکرات فشرده‌ای با همتایان خود داشت و تفاهمنامه‌ای را هم با ونزوئلا امضا کرده است. در این مدت ایران بدون آنکه منتظر توافق وین و یا کشور خاصی بماند، مذاکرات را فعالانه جلو برده است و در برخی از موارد حتی پیشنهادی مورد توافق و تفاهم قرار گرفته که پیشنهاد دهنده ایران بوده است. حالا باید منتظر ماند و دید که همسایه بعدی ایران که تعاملات حوزه انرژی با آن گسترده‌تر می‌شود، کدام است و در چه بخش از انرژی همکاری‌ها توسعه می‌یابد.