«استارتاپ‌ها» راهی استونی می‌شوند

میترا جلیلی
خبرنگار
ارزش اکوسیستم استارتاپ‌های جهان روبه رشد است به گونه‌ای که ارزش این بازار در پایان سال 2021 به 3.8 تریلیون دلار رسیده و همین موضوع سبب شده است کشورهای مختلف جهان به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاران و توسعه محیط و اکوسیستم استارتاپی خود باشند. در این میان، برخلاف همه انتظارها «استونی»، این کشور کوچک و کم جمعیت شرق اروپا به‌عنوان طلایه‌دار و برنده این بخش شناخته می‌شود؛ کشور کوچکی با جمعیت حدود یک میلیون و 300 هزار نفر که این رقم کمتر از 14 درصد جمعیت لندن، پایتخت بریتانیا را تشکیل می‌دهد اما موفق به جذب حدود 90 هزار مقیم الکترونیکی (E-Resident) شده است. ساکنان الکترونیکی، شامل کارآفرین‌ها و استارتاپ‌هایی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین خارج از این اتحادیه هستند که برای فعالیت دیجیتالی در استونی ثبت‌نام کرده‌اند. بسیاری، استونی را خانه یک اکوسیستم استارتاپی پرجنب و جوش و پررونق می‌دانند.
یک طرح دیجیتال خاص
طرح اقامت الکترونیکی چیست و از چه زمانی در استونی کلید خورده است؟ چگونه یک کشور کوچک، این ساکنان مجازی کارآفرین را جذب کرده است؟ در پاسخ باید گفت که استونی در اواخر سال 2014، برنامه اقامت الکترونیکی خود (E-Residency) را راه‌اندازی کرد و به نخستین کشوری در جهان تبدیل شد که هویت دیجیتال صادر شده توسط دولت را به افرادی اعطا می‌کند که قصد دارند از اتحادیه اروپا یا خارج از آن، یک شرکت را به‌صورت آنلاین تأسیس و اداره کنند.
به این ترتیب در طول 8 سال گذشته، این برنامه کارآفرینان، صاحبان مشاغل و استارتاپ‌ها را هدف قرار داد و درنهایت 90هزار ساکن الکترونیکی، بیش از 20هزار شرکت را راه‌اندازی کرده‌اند، البته باید گفت که 4هزار و 700نفر از این کارآفرینان، شرکت دیجیتالی خود را سال 2021 در استونی تأسیس کرده‌اند که رقم قابل توجهی است. «لاری هاو» (Lauri Haav) مدیرعامل برنامه اقامت الکترونیکی استونی(E-Residency) در این‌باره می‌گوید: در صحبتی که اخیراً با فردی از شورای تارتو (Tartu)، دومین شهر بزرگ استونی داشتم متوجه شدم که احتمالاً تا پایان سال‌جاری، تعداد ساکنان الکترونیکی استونی از جمعیت تارتو بیشتر خواهد شد؛ این یک نقطه عطف در جذب استارتاپ‌ها برای استونی محسوب می‌شود و نشان می‌دهد که ما راه را درست رفته‌ایم و باید با همین قدرت ادامه بدهیم. وی می‌افزاید: این طرح ابتکاری اکنون وارد مرحله‌ای جدید شده است که در دنیای تجارت به‌عنوان «رشد چوب هاکی» (hockey stick growth) از آن یاد می‌شود. «رشد چوب هاکی» درواقع رشد ناگهانی و بسیار سریع پس از یک دوره طولانی رشد خطی است و این اصطلاح اغلب وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یک کسب‌وکار و استارتاپ، جایگاه و بازار مطلوب خود را پیدا می‌کند. چنین رشدی نشان می‌دهد که شرایط بازار، مثبت است و احتمالاً کارآفرینان و استارتاپ‌های دیگر هم بتدریج راهی استونی خواهند شد.
به گفته وی، حالا دیگر بسیاری از این شرکت‌های مجازی به اندازه کافی بالغ شده‌اند و می‌توانند کارمندان جدید استخدام کنند و سودآور شوند. همین موضوع سبب شده است که درآمد مالیاتی حاصل از این برنامه در سال 2021 دو برابر شده و به حدود 32.5 میلیون یورو برسد. وی معتقد است که این افزایش رشد و ثبت رکورد در سال 2021 به عوامل دیگری نیز ارتباط داشته است. یکی از این فاکتورها را می‌توان شیوع کووید 19 و قرنطینه مردم در سراسر جهان دانست. با توجه به این خانه‌نشینی و این که بسیاری از مردم مجبور به تعطیلی کسب و کار خود شدند، برخی به فکر راه‌های جدید برای زندگی و کار خود افتادند. استونی هم که این تقاضا را مشاهده کرد طرح خود را به صورتی گسترده‌تر به جهانیان نشان داد. رکورد جدید استونی ثابت کرد که برنامه اقامت الکترونیکی (e-Residency) یکی از بهترین راهکارها برای توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش کارآفرینی دیجیتال در جهان است.
روس‌ها صدرنشین ساکنان الکترونیکی استونی
«لاری هاو»، مدیرعامل برنامه اقامت الکترونیکی استونی (E-Residency) درباره ملیت افراد حاضر در طرح اقامت الکترونیکی نیز می‌گوید: تقریباً 50 درصد متقاضیان از اتحادیه اروپا هستند. همچنین شهروندان روسیه بیشتر ساکنان الکترونیکی استونی را تشکیل می‌دهند و پس از آن، شهروندان فنلاند و آلمان قرار دارند. وی معتقد است که محیط تجاری دلپذیر استونی چیزی است که این کشور را برای کارآفرینان جذاب می‌کند. وی می‌گوید: در برخی کشورها هنوز این تفکر سنتی وجود دارد که کارآفرین بودن پرریسک است و نمی‌توان شرکتی را راه‌اندازی کرد، مگر اینکه حداقل یک میلیون دلار به‌عنوان سرمایه اولیه در جیب خود داشته باشید. ولی ما این نگرش را در استونی نداریم زیرا راه‌اندازی و اداره یک شرکت در کشور ما آسان و ارزان است. وی یادآور شد: در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا، این کار بسیار دشوارتر است که از این دردسرها می‌توان به بوروکراسی اداری زیاد اشاره کرد. ازسوی دیگر شما باید پول، زمان و منابع بسیار زیادی را سرمایه‌گذاری کنید.
وی یادآور شد: آسانی اقامت الکترونیکی در استونی حالا دیگر وارد فاز جدیدی شده است. قبل از آوریل 2021، روند این درخواست طولانی و شامل اسناد و مدارک فراوان و همچنین بررسی کامل سابقه توسط پلیس و گارد مرزی استونی بود و بعد هم متقاضی مجبور بود برای ارائه اثر انگشت به سفارت استونی مراجعه کند اما اکنون این روند ساده‌تر شده است. استونی در هر کشوری سفارت ندارد، بنابراین طرح اقامت الکترونیکی، همکاری با یک ارائه دهنده خدمات بین‌المللی ویزا را آغاز کرد که می‌تواند این امر را تسهیل کند. این کار باعث شد تا خدمات استونی در برزیل، آفریقای جنوبی، سنگاپور و تایلند نیز راه‌اندازی شود.
محبوبیت تجارت الکترونیک
«لاری هاو» افزود: فناوری اطلاعات، بازاریابی آنلاین و تجارت الکترونیک محبوب‌ترین زمینه‌ها برای کسب‌وکارهای E-Residency محسوب می‌شوند، به‌دلیل اینکه محدود به مکان نیستند. شما می‌توانید در جزیره بالی زندگی کنید ولی به اداره تجارت خود در استونی بپردازید یا به‌عنوان مثال اهل روسیه باشید و مشتریان شما در آلمان مستقر باشند ولی کار خود را در استونی و از راه دور انجام دهید. این نمونه‌ها را می‌توان اقامت الکترونیک بین‌المللی، فرامرزی و مجازی دانست.
به گفته وی، هنگامی که برنامه اقامت الکترونیکی در سال 2014 راه‌اندازی شد، امید می‌رفت که این شهر تا سال 2025 حدود 10میلیون ساکن الکترونیکی داشته باشد ولی سال 2019 در این تعداد تجدید نظر  و بیشتر بر بهبود کیفیت خدمات و اکوسیستم آن تمرکز شد. این موضوع نیاز به امنیت دارد به همین دلیل سرمایه‌گذاری بیشتری در فرایند غربالگری انجام شده است که از آن می‌توان به بررسی اطلاعات مورد نیاز متقاضیان و نحوه به اشتراک‌گذاری داده‌ها با ادارات دولتی شامل پلیس و هیأت گارد مرزی استونی، هیأت مالیات و گمرک و واحد اطلاعات مالی و سایر موارد اشاره کرد.
«اسکایپ» جرقه موفقیت استونی
اما جرقه ایجاد طرح اقامت الکترونیک و توسعه اکوسیستم استارتاپی استونی از چه زمانی ایجاد شد؟ در اوایل دهه 2000، مهندسان نرم افزار استونیایی با یک کارآفرین سوئدی و یک کارآفرین دانمارکی همکاری کردند و سرویس مخابراتی VoIP Skype را طراحی کردند. پس از موفقیت بین‌المللی، این شرکت در سال 2005 به قیمت 2.6 میلیارد دلار به eBay فروخته شد و عملاً نخستین یونیکورن (استارتاپ به ارزش بیش از یک میلیارد دلار) در صحنه فناوری استونی رونمایی شد. علاوه بر پولی که درنتیجه فروش این پلتفرم در سال 2005 به اکوسیستم فناوری کشور تزریق شد، استونی برای چندین سال مرکز اصلی توسعه این پلتفرم باقی ماند و به هزاران استونیایی کمک کرد تا تجربه ساخت فناوری در سطح جهانی برای یک شرکت بزرگ چند ملیتی را داشته باشند. بسیاری از کسانی که در اسکایپ فعالیت داشتند، متعاقباً شرکت‌های خود را تأسیس کردند و به این ترتیب سرمایه بیشتری به صنعت فناوری استونی تزریق شد.
درنهایت هم در سال 2014 طرح اقامت الکترونیکی جان گرفت و به اقتصاد دیجیتال استونی کمک شایان توجهی کرد به گونه‌ای که حتی با کاهش 2.9 درصدی میزان تولید ناخالص داخلی استونی در سال 2020، کل درآمد شرکت‌های استارتاپی استونی 43 درصد رشد داشت و تعداد کارکنان این بخش نیز با 4 درصد رشد به 6072 نفر رسید. همچنین در پایان سال 2020، صنعت استارتاپ و فناوری 6.9 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تأمین کرد. با توجه به این موفقیت‌ها می‌توان گفت که استارتاپ‌های این کشور کوچک از فضا و اکوسیستم مناسب استارتاپی این کشور بیشترین بهره را برده و در سال 2021 با وجود ادامه‌دار شدن بحران کووید 19، موفق شدند یک میلیارد دلار سرمایه جذب کنند که این رقم، دو برابر رکورد قبلی در کل سال 2020 است. در این میان، همه شاخص‌ها نشان می‌دهند که برنامه اقامت الکترونیک به رشد خود ادامه خواهد داد. اگر افراد بیشتری جذب شوند شرکت‌های بیشتری راه‌اندازی خواهند کرد، شرکت‌های قدیمی‌تر بالغ خواهند شد و کل اکوسیستم به تکامل خود ادامه خواهد داد.