نسخه Pdf
ایران عصر
چند نکته درباره حکیم نظامی گنجوی و نوشتن‌هایش
شاعری که ویراستار دقیقی بود
امین بهروزفرد
استاد دانشگاه تبریز
در تاریخ ادبیات ایران هیچ شاعری در ضمن سروده‌های خود، به اندازه نظامی به بایدها و نبایدهای شعر و شاعری توجه نشان نداده و پایبندی او به این آرا در «مخزن الاسرار» بیش از دیگر منظومه‌هاست و شاعر جز در مواردی نادر، به تمام آنچه خود در باب شعر و شاعری گفته، التزام داشته است. با توجه به آنچه در این خصوص پیشنهاد می‌کند، می‌توان او را نخستین شاعری دانست که در زمینه شعر و شاعری به صدور بیانیه اقدام کرد. او در بیانیه‌اش شاعران را به ترک تعلق، ریاضت‌کشی و دین‌ورزی، وقت شناسی در سرودن شعر، تازه‌گویی و گزیده‌گویی و دیرپسندی توصیه می‌کند و از کهن‌پیشگان و حسودان، دروغ، هجو و سرقت مضامین دیگران برحذر می‌دارد و ضمن برتر شمردن سخن منظوم بر منثور و غیر قابل ترجمه دانستن شعر و تأکید بر آراستگی و ویرایش آن می‌گوید: باید از شعرفروشی پرهیز کرد، اما خریدار شایسته سخن را از دست نداد. نظامی گنجوی، در لابه‌لای سروده‌های خود مخاطب را با بایدها و نبایدهای بسیار هشدار می‌دهد؛ از این باید و نبایدها در بردارنده آرای او در باب شعر و شاعری‌است. اگر‌چه بعضی از شاعران قبل و بعد از او به این مطلب اشاراتی داشته‌اند اما سروده‌های آنان در این باب از حیث کم و کیف با نامی قابل مقایسه نیست. باید ونبایدهای نظامی ایده‌ها و آرای او را درباره این موضوعات منعکس می‌کند: ریاضت کشیدن، حضور شاعر در شعر، به ندای درون گوش سپردن، لزوم توفیق، زمان سرودن شعر، کم‌گویی و گزیده‌گویی، نوآوری، دیرپسندی، ضرورت آراستگی شعر به آرایه های ادبی، ویرایش، کمال‌جویی در شعر و شاعری، مناعت طبع و غرور، ضرورت اتکای شعر به شرع، مداحی و شعرفروشی، لزوم پرهیز از درج دروغ در شعر، هجو، نقش حامی شایسته در پیشبرد شعر و کار شاعری و سرادقات شعری. در کنار اینها از بعضی ابیات نظامی برمی‌آید که او قبل از تحریر نهایی متن منظومه‌های شعری خود، به اصلاح، پیرایش، آرایش و در واقع به ویرایش آنها می‌پرداخته و این نیز نشانه دیرپسندی و به‌پسندی او بوده است. شاعری از شاعران همدوره نظامی به طور صریح، نظامی را به ویرایش سروده‌های خود می‌خواند و می‌گوید: «شمشیر سخن را به طرز آهنگران، اول بساز و آنگاه صیقل بده/ یعنی با دقت به حک و اصلاح و پیرایش آنها بپرداز.» (نظامی، 1380: ص 30) همچنین در مخزن الاسرار به دبیر سفارش می‌کند که در تحریر متن منظومه، تأمل و آهستگی پیشه کند تا اگر با سخن دور از ادب و فصاحت برخورد کرد، آن را بزداید. می‌توان گفت نظامی امر به ویرایش محتوایی می‌دهد. در مثنوی خردنامه نیز می‌گوید شبی سواد خردنامه را در دست گرفته «گاهی مضمون می‌اندوختم و گاهی ناپسندیده‌ها را دور می‌انداختم و - چنانکه رسم شعرپردازی است - به حک و اصلاح و زیر و رو کردن آن مشغول بودم.» (نظامی، 1383: ص 13) و این همان کاری است که امروز ویراستار انجام می‌دهد، البته اگر چیزی به‌عنوان ویراستار با این کیفیت و تعریف داشته باشیم.نکته دیگر اینکه حکیم نظامی شاعری صاحب سبک، نو آور و تازه گو است و همین امر رشک حاسدان را برانگیخته است. او در قصیده‌ای به صراحت به این امر اشاره می‌کند و می‌گوید به‌دلیل حلال‌خواری (مضامین بکری که زاده خاطرم است) مورد آزار حاسدان قرار می‌گیرم. در «مخزن الاسرار» و «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» از دشمنی حاسدان شکوه کرده و به نکوهش آنان پرداخته است. از طرفی دیگر نظامی شاعران را به دیرپسندی سفارش می‌کند و می‌گوید هر گاه فلک تندرو در مقابل اندیشه‌ات نرم و رام شد برای آنکه سخن بلند و ارزشمند بگویی «دیرپسندی» پیشه کن و به آنچه در پرده سخنوری به تو نشان می‌دهند قانع مباش تا تو را بهتر از آن بدهند؛ چرا که دیرپسندی باعث آفرینش سخن بلند و ارزشمند می‌شود.
استاد دانشگاه تبریز
در تاریخ ادبیات ایران هیچ شاعری در ضمن سروده‌های خود، به اندازه نظامی به بایدها و نبایدهای شعر و شاعری توجه نشان نداده و پایبندی او به این آرا در «مخزن الاسرار» بیش از دیگر منظومه‌هاست و شاعر جز در مواردی نادر، به تمام آنچه خود در باب شعر و شاعری گفته، التزام داشته است. با توجه به آنچه در این خصوص پیشنهاد می‌کند، می‌توان او را نخستین شاعری دانست که در زمینه شعر و شاعری به صدور بیانیه اقدام کرد. او در بیانیه‌اش شاعران را به ترک تعلق، ریاضت‌کشی و دین‌ورزی، وقت شناسی در سرودن شعر، تازه‌گویی و گزیده‌گویی و دیرپسندی توصیه می‌کند و از کهن‌پیشگان و حسودان، دروغ، هجو و سرقت مضامین دیگران برحذر می‌دارد و ضمن برتر شمردن سخن منظوم بر منثور و غیر قابل ترجمه دانستن شعر و تأکید بر آراستگی و ویرایش آن می‌گوید: باید از شعرفروشی پرهیز کرد، اما خریدار شایسته سخن را از دست نداد. نظامی گنجوی، در لابه‌لای سروده‌های خود مخاطب را با بایدها و نبایدهای بسیار هشدار می‌دهد؛ از این باید و نبایدها در بردارنده آرای او در باب شعر و شاعری‌است. اگر‌چه بعضی از شاعران قبل و بعد از او به این مطلب اشاراتی داشته‌اند اما سروده‌های آنان در این باب از حیث کم و کیف با نامی قابل مقایسه نیست. باید ونبایدهای نظامی ایده‌ها و آرای او را درباره این موضوعات منعکس می‌کند: ریاضت کشیدن، حضور شاعر در شعر، به ندای درون گوش سپردن، لزوم توفیق، زمان سرودن شعر، کم‌گویی و گزیده‌گویی، نوآوری، دیرپسندی، ضرورت آراستگی شعر به آرایه های ادبی، ویرایش، کمال‌جویی در شعر و شاعری، مناعت طبع و غرور، ضرورت اتکای شعر به شرع، مداحی و شعرفروشی، لزوم پرهیز از درج دروغ در شعر، هجو، نقش حامی شایسته در پیشبرد شعر و کار شاعری و سرادقات شعری. در کنار اینها از بعضی ابیات نظامی برمی‌آید که او قبل از تحریر نهایی متن منظومه‌های شعری خود، به اصلاح، پیرایش، آرایش و در واقع به ویرایش آنها می‌پرداخته و این نیز نشانه دیرپسندی و به‌پسندی او بوده است. شاعری از شاعران همدوره نظامی به طور صریح، نظامی را به ویرایش سروده‌های خود می‌خواند و می‌گوید: «شمشیر سخن را به طرز آهنگران، اول بساز و آنگاه صیقل بده/ یعنی با دقت به حک و اصلاح و پیرایش آنها بپرداز.» (نظامی، 1380: ص 30) همچنین در مخزن الاسرار به دبیر سفارش می‌کند که در تحریر متن منظومه، تأمل و آهستگی پیشه کند تا اگر با سخن دور از ادب و فصاحت برخورد کرد، آن را بزداید. می‌توان گفت نظامی امر به ویرایش محتوایی می‌دهد. در مثنوی خردنامه نیز می‌گوید شبی سواد خردنامه را در دست گرفته «گاهی مضمون می‌اندوختم و گاهی ناپسندیده‌ها را دور می‌انداختم و - چنانکه رسم شعرپردازی است - به حک و اصلاح و زیر و رو کردن آن مشغول بودم.» (نظامی، 1383: ص 13) و این همان کاری است که امروز ویراستار انجام می‌دهد، البته اگر چیزی به‌عنوان ویراستار با این کیفیت و تعریف داشته باشیم.نکته دیگر اینکه حکیم نظامی شاعری صاحب سبک، نو آور و تازه گو است و همین امر رشک حاسدان را برانگیخته است. او در قصیده‌ای به صراحت به این امر اشاره می‌کند و می‌گوید به‌دلیل حلال‌خواری (مضامین بکری که زاده خاطرم است) مورد آزار حاسدان قرار می‌گیرم. در «مخزن الاسرار» و «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» از دشمنی حاسدان شکوه کرده و به نکوهش آنان پرداخته است. از طرفی دیگر نظامی شاعران را به دیرپسندی سفارش می‌کند و می‌گوید هر گاه فلک تندرو در مقابل اندیشه‌ات نرم و رام شد برای آنکه سخن بلند و ارزشمند بگویی «دیرپسندی» پیشه کن و به آنچه در پرده سخنوری به تو نشان می‌دهند قانع مباش تا تو را بهتر از آن بدهند؛ چرا که دیرپسندی باعث آفرینش سخن بلند و ارزشمند می‌شود.
آدرس مطلب
http://old.irannewspaper.ir/newspaper/page/7871/20/606677/0
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
ویژه نامه
ویژه نامه ها
.jpg)
