صادرات نیروی انسانی ماهر؛ به شرط فتح بازارهای جدید

سوسن صادقی
خبرنگار
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دیدار با اعضای شورای مرکزی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور از تأمین نیروی انسانی در کشورخبر داد و  با اشاره  به مشکلاتی مانند مهاجرت نخبگان و متخصصان حوزه ICT گفت: اگر به‌درستی عمل کرده و نیروهای ماهر خوبی در حوزه ICT تربیت کنیم، نباید نگران مهاجرت نخبگان از کشور باشیم؛ چرا که ضمن تأمین نیروی انسانی مورد نیاز کشور، می‌توانیم صادرکننده نیروی انسانی ماهر هم باشیم. اما این سؤال‌ها پیش می‌آید که خروج نخبگان از کشور چه صدماتی را به آینده اقتصاد دیجیتالی وارد خواهد کرد؟ و اینکه آیا صادرات نیروی انسانی شدنی است؟ کارشناسان و نخبگان معتقد هستند، صادرات نخبه به دیگر کشورها زمانی معنا می‌یابد که نخبگان در دیگر کشورها باز برای کشور خودمان کار کنند و از سوی دیگر بتوانیم ایده‌های آنها را با مالکیت معنوی به دیگر کشورها صادر کنیم.
ضرورت تغییر در دوره‌های آموزش تکمیلی آی‌تی
علیرضا هاشمی گلپایگانی، استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر معتقد است، بحث صادرات نیروی انسانی ماهر با مهاجرت آنها دو مقوله متفاوت است و نباید این دو را یکسان تلقی کرد، اما باید گفت ما بیشتر با مهاجرت نخبگان در کشور مواجه هستیم تا صادرات نیروی انسانی ماهر.
هاشمی گلپایگانی به «ایران» گفت: ظرفیت تربیت نیرو در مقاطع تکمیلی یعنی ارشد و دکترا در کشور محدود است و نمی‌توانیم آنها را در این مقاطع پذیرش کنیم، بنابراین بخش زیادی از نیروی انسانی تربیت‌شده در مقطع کارشناسی در حقیقت برای پذیرش در مقاطع بالاتر از کشورهای خارجی پذیرش می‌گیرند و چون در آنجا فرصت‌های شغلی بیشتر با شرایط بهتری برای آنها وجود دارد در آنجا ساکن شده و ماندگار می‌شوند و فقط درصد کمی از پذیرش‌گرفتگان برمی‌گردند.
این استاد تجارت الکترونیک افزود: دوره‌های آموزش نیروی متخصص در مقاطع تکمیلی در بدنه آموزش عالی در سال‌های اخیر در کشور به علت اینکه به‌درستی به‌روز نشده و گسترش پیدا نکرده، صدمه خورده است به همین دلیل شاید هم از لحاظ کمی و هم کیفی در حوزه‌ آی‌سی‌تی نیرو تربیت کرده باشیم، ولی در حقیقت نتوانسته‌ایم نیروهای ماهر این حوزه را در کشور نگه داریم.
به گفته هاشمی گلپایگانی، کشور توانمندی‌های زیادی در تربیت نیروی انسانی حوزه‌ آی‌سی‌تی دارد، ولی به دلیل قوانین دست و پاگیر (به‌خصوص در جذب هیأت‌علمی) ظرفیت‌ها محدود بوده از این جهت باعث شده نتوانیم از نیروهای باکیفیت تربیت شده خود نیز استفاده کنیم.
به اعتقاد این استاد دانشگاه، باید دوباره دوره‌های آموزشی آی‌سی‌تی را به لحاظ ظرفیت و نوع رشته‌ها بازنگری کرده و بیشتر توسعه داد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: تصمیمات غلطی در بخش نظارتی و مدیریتی آموزش عالی بخصوص در رشته مهندسی برق و کامپیوتر گرفته شده به صورتی که سعی کردند این رشته‌ها را با حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی بدانند و همان محتواها را به نام ICT ارائه دهند و این اشتباه بزرگی بود، چون برق و کامپیوتر با ارتباطات و فناوری اطلاعات فاصله زیادی دارد.
وی افزود: رشته‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات در دنیا دارای استانداردهای مشخص و نظام‌هایی مانند مهندسی نرم‌افزار، سخت‌افزار، امنیت اطلاعات، سایبری، علوم داده، فناوری اطلاعات، سیستم‌های اطلاعاتی و... است و متأسفانه رشته‌ها و برنامه آموزشی ما با این دسته از استانداردها تطبیق ندارد.
هاشمی گلپایگانی گفت: متأسفانه بر اساس تصورات غلطی که از گذشته است و دیدگاه سنتی نسبت به این مقوله وجود دارد، سعی کرده‌اند محتواهایی را که در 20 سال گذشته به عنوان مهندسی کامپیوتر و برق وجود داشته است با اسم جدیدی مطرح کنند و این باعث می‌شود دانش‌آموخته‌ها با آنچه در واقعیت نیاز است، تطبیق نداشته باشند و نتوانند از پس آن برآیند. به عبارتی با اینکه اسم نیروی انسانی در این حوزه‌ آی‌سی‌تی است اما تخصص و توانمندی‌های لازم را در این حوزه  ندارد، بنابراین به‌روز نبودن برنامه و نبود استانداردها و سلیقه‌ای عمل کردن به این حوزه آسیب زده و باعث شده است نیروی ماهر باکیفیت نداشته باشیم.
وی افزود: موافق صادرات نیروی انسانی هستم ولی روی آنچه اکنون اتفاق می‌افتد نمی‌توان نام صادرات نیروی انسانی  گذاشت، چرا که صادرات نیروی انسانی دارای چهارچوب‌های مشخصی است و درآمد حاصل از آن باید به کشور برگردد، زیرا وقتی برای تربیت نیروی ماهر هزینه گزافی صرف می‌کنیم ولی از آن بهره‌ای نمی‌گیریم و این نیروها مهاجرت می‌کنند، سود حاصل از آن شامل حال دیگر کشورها می‌شود.
نیروی کار ارزان
حمیدرضا حسینی، مدیر فناوری پارک علم و فناوری شریف نیز معتقد است که در دنیا رقابت شدید و سنگینی برای جذب نخبگان فناوری اطلاعات و فناوری‌های نوظهور وجود دارد و کشورها سعی می‌کنند با ایجاد جذابیت‌های مالی و بستر مناسب برای رشد و پیشرفت افراد متخصص، آنها را جذب کنند.
حسینی به «ایران» گفت: وجود چنین رقابتی باعث می‌شود که خروج نیروهای متخصص حوزه فناوری اطلاعات بیشتر شود و در حوزه فناوری اطلاعات که عامل اصلی رشد اقتصاد دیجیتالی است، شرکت‌ها و استارتاپ‌ها با کمبود منابع انسانی کافی روبه‌رو شوند. به هرحال افراد تمایل دارند در یک مسیر ساده‌تر، بی‌دردسرتر و کم دغدغه‌تر از نظر شغلی پیشرفت کنند.
وی افزود: دولت و حاکمیت باید زمینه‌ای را فراهم کند که سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی در محصولات و فناوری‌های جدید جذاب شده و توسعه در محصولات و فناوری‌های جدید بیشتر شود. اگر بخش خصوصی بداند که بازار بزرگی در اختیار دارد و از نظر مالی که حرف اول را می‌زند، تأمین شود، می‌توان زمینه را برای کار نخبگان نیز فراهم کرد.
مدیر فناوری پارک علم و فناوری شریف با بیان اینکه صادر کردن نیروی انسانی ماهر را به صورت مجازی می‌توان اجرایی کرد، گفت: نباید نیروی متخصص ماهر خود را به صورت فیزیکی صادر کنیم. از آنجا که نیروی کار متخصص در داخل کشور ارزان‌تر است باید به این موضوع به دید فرصت نگاه کرد تا بتوان مشارکت نخبگان و شرکت‌های ایرانی را در پروژه‌های جهانی فراهم کرد.
حسینی افزود: وقتی نیروی ارزان و نخبه درگیر پروژه‌های شرکت‌های خارجی شود آنها نیز از این موضوع استقبال می‌کنند، چرا که پروژه‌ها و توسعه محصولات فناورانه برای آنها ارزان تمام می‌شود.
انتقال دانش
دکتر اصغر عبدلی، دانشیار گروه ویروس‌شناسی انستیتو پاستور و عضو تیم سازنده واکسن کرونا  نیز معتقد است، به‌کار بردن صادرات نخبگان و نیروی ماهر اصطلاح درستی نیست و در قبال آن باید بگوییم که ما باید صادرکننده تولیدات تکنولوژی و فناوری از سوی نخبگان باشیم.
عبدلی به «ایران» گفت: 40 درصد هزینه‌های یک صنعت در حوزه بایوتکنولوژی، دارو یا واکسن صرف تحقیق و توسعه می‌شود، از سوی دیگر کشور ما بالاترین توانمندی را از لحاظ لیسانس به بالا دارد، بنابراین باید سازوکاری برای ارتباط بیشتر با دانشگاه و صنعت تعریف کنیم تا به جای مغز و نیروها، فناوری خود را به دنیا بفروشیم؛ چیزی که در آینده هم می‌تواند برای برون‌رفت کشور از وضعیت کنونی بسیار کمک‌کننده باشد و معیشت کل مردم را تغییر دهد.
وی افزود: باید با انتقال تکنولوژی و مالکیت معنوی، ایده‌های نخبگان و کارها و اختراعات آنها را با بستن قرارداد به دیگر کشورها صادر کنیم؛ آنجا که هزینه‌های هنگفتی صرف کار تحقیق و توسعه می‌شود، بنابراین دیگر کشورها از اینکه ایده‌های تحقیق و توسعه خود را از کشورهایی مانند ما که دارای نخبگان زیادی است، دریافت کنند - و ما باید روی این بحث سرمایه‌گذاری کنیم - استقبال می‌کنند.
به اعتقاد عبدلی، حتی باید نخبگانی را که به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند به کشور برگردانیم و روی ایده‌های آنها کار کنیم تا آنها هم ایده‌های خود را در داخل کشور به‌کار بگیرند، نه اینکه نخبگان را به دیگر کشورها صادر کنیم و این معنایی ندارد.
فتح بازار جدید
علیرضا میرباقری، مخترع روبات جراح سینا معتقد است، اگر منظور از صحبت‌های وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایجاد چنین پلتفرمی است که می‌خواهند شرکت‌های داخلی ما در دیگر کشورها شرکت‌های خود را تأسیس کرده و توسعه دهند و برای شرکت خود و کشورمان بازارهای جدیدی را فتح کنند، خوب است.
دکتر میرباقری به «ایران» گفت: ولی اگر چنین پلتفرمی مطرح نیست، عملاً بحث صادرات نیروی ماهر و نخبه به دیگر کشورها معنایی نداشته و در عمل همان مهاجرت نخبگان و فرار مغزها خواهد بود و به ضرر کشورمان است.
وی افزود: ما یک گونه صادرات نخبگان را می‌توانیم متصور شویم و آن این است که نیروهای نخبه ما برای شرکت‌های خودمان در خارج از کشور کار کنند؛ کاری که در شرکت خود ما یعنی سینا رخ داده است به این صورت که نخبگان و نیروهای ماهر ما در کشور اندونزی، باز برای شرکت سینا کار می‌کنند و بازارهای شرکت ما را در کشورهای دیگر توسعه می‌دهند.
میرباقری در ادامه گفت: چون ما فرار مغزها را داریم و آنها مهاجرت کرده و در شرکت‌های خارجی کار می‌کنند و حال با این صحبت ما باید اسم آن را صادرات نیروی انسانی بگذاریم؟ به گونه‌ای اظهار نظر نشود که به نظر برسد ما می‌خواهیم با تعریف عناوین تازه، اسم فرار مغزها را عوض کنیم.