وصى خودت باش

دکترمنصور پهلوان
استاد دانشگاه تهران
آنچه از تلاش مادی افراد در زندگانی دنیا باقی می‌ماند، معمولاً به‌عنوان میراث در اختیار وارثان قرار می‌گیرد و بر طبق سلیقه آنان هزینه می‌شود، برخی هم وصیت می‌کنند تا بخشی از میراث آنان صرف امور خیر شود.
اما آیا بهتر نیست انسان وصى خودش باشد و انجام کار خیر را به دیگران نسپارد و با دست خویش منویات خود را به مرحله اجرا درآورد؟
لابد این حدیث پیامبر اکرم را شنیده اید که فرموده است: اگر فرد در دوران حیاتش یک دانه خرما انفاق کند، بهتر از آن است که وصیت کند پس از وفاتش یک انبار خرما انفاق شود.
و از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرموده‌اند: وصىّ خودت باش و بر غیر خود ایمن مباش که براى تو توشه‌اى بفرستد و تورا به صلاح آورد: کنْ وَصِی نَفْسِک وَ لا تَأْمَنْ غَیرَک آن یبْعَثَ إِلَیک بِمَا یصْلِحُک (الأمالی للصدوق، ص٢٨١)
همین مضمون را سعدى در مقدمه گلستان آورده و مى‌گوید:
برگ عیشى به گور خویش فرست/  کس نیارد ز پس تو پیش فرست
از على علیه‌السلام نیز دو حدیث در این باب در حکمت‌هاى نهج البلاغه وارد شده است، یکى آنجا که مى فرماید: ای پسر آدم، وصی خود در مال و دارایی خویش باش و با آن چنان کن که دوست دارى پس از تو با آن رفتار شود: یا ابْنَ آدَمَ کنْ وَصِی نَفْسِک فِی مَالِک وَ اعْمَلْ فِیهِ مَا تُؤْثِرُ آن یعْمَلَ فِیهِ (نهج البلاغه، حکمت ٢٥٤)
و دیگر آنجا که با تأکید به فرزند خویش امام حسن مجتبى علیه‌السلام مى فرمایند: پس از خودت چیزى را به‌عنوان میراث باقى مگذار: وقال لابنه الحسن علیهما السلام: لاَ تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَک شَیئاً مِنَ الدُّنْیا، فَإِنَّک تُخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَینِ: إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِطَاعَه‌الله فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ، وَإِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیه‌الله فَشَقِی بِمَا جَمَعْتَ لَهُ فَکنْتَ عَوْناً لَهُ عَلى مَعْصِیتِهِ، وَلَیسَ أَحَدُ هذَینِ حَقِیقاً آن تُؤْثِرَهُ عَلَىُ نَفْسِک (نهج البلاغه حکمت ٤٠٨)
یعنى فرزندم چیزى از مال دنیا را پس از خود به میراث مگذار زیرا تو براى یکى از این دو نفر باقى مى‌گذارى یا کسى که آن مال را در طاعت خدا صرف مى‌کند که در این حال او با آنچه تو با مشقت فراهم آورده‌اى نیکبخت مى شود یا کسى که آن مال را در نافرمانى خدا صرف مى کند که در آن حال تو با میراثى که براى او باقى گذاشته اى او را بدبخت کرده‌اى و یاور او در معصیت خدا بوده‌اى و هیچ یک از آنان سزاوار نیستند که آنان را بر خودت ترجیح دهى.  آری، بیاییم وصی خود باشیم.