آیا انتخابات به بحران‌های لبنان پایان خواهد داد؟

محمد علی حسن نیا
پژوهشگر
لبنان، کشور زیبایی‌ها و جنجال‌های خاورمیانه است. این کشور همواره در طول تاریخ جایگاه ویژه‌ای در مناسبات سیاسی و امنیتی منطقه داشته است. انتخابات مجلس معروف به نواب النتخابیه در این کشور قرار است ۲۵ اردیبهشت ماه برای انتخاب ۱۲۸ نماینده برگزار شود. انتخابات این دوره لبنان به‌صورت تناسبی خواهد بود. یعنی در هر حوزه انتخابیه، کرسی‌ها براساس میزان رأی هر لیست انتخاباتی تقسیم خواهد شد.
انتخابات تناسبی در لبنان از دوره قبل یعنی انتخابات سال ۲۰۱۸ تصویب و برگزار شد. در روند انتخابات تناسبی به این موضوع تأکید شده است که در هر حوزه انتخابیه لیست‌ها براساس تعداد رأیی که می‌آورند کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص خواهند داد. مثلاً در حوزه انتخابیه صور اگر رقابت برای تصاحب ۸ کرسی باشد و لیست اول ۲۰ هزار رأی و لیست دوم ۱۰ هزار رأی کسب کند به نسبت تناسب آرا صندلی‌های مجلس بین ائتلاف‌ها تقسیم خواهد شد. از سوی دیگر مردم لبنان یک رأی به‌نام «صوت التفضیلی» یا رأی تفضیلی هم می‌دهند که به رأی ترجیحی هم معروف است. در این مدل آنها علاوه بر لیست مورد علاقه خود به فرد مورد انتخاب خود در لیست هم رأی خواهند داد که بیشتر جنبه رسانه‌ای و قدرت‌نمایی دارد.
انتخابات مجلس لبنان به‌دلیل وجود نظام طایفه‌ای و قرارداد طائف عربستان که این نشست بعد از جنگ داخلی این کشور برگزار شد، بین ادیان مختلف تقسیم شده است. قرارداد طائف در اواخر سال ۱۹۸۹ و در دوران جنگ داخلی لبنان در عربستان و ابتکار اخضر ابراهیمی دیپلمات برجسته الجزایری و با مشارکت سوریه، عربستان و الجزایر برگزار شد. در این نشست قرار بر این شد که انتخابات مجلس در لبنان با حضور و مشارکت تمام گروه‌ها برگزار شود و بعد از آن رئیس‌جمهور از مسیحی‌های مارونی، نخست‌وزیر از اهل سنت و رئیس مجلس از شیعیان انتخاب شوند و هر کدام از مذاهب لبنان هم نظیر مسیحیان (مارونی، کاتولیک، ارتدوکس و...)، اهل سنت، شیعیان و دروزی‌ها در کابینه لبنان سهمی داشته باشند. نظامی که ساختار آن براساس مذاهب و ادیان مختلف چیده شده است.
انتخابات مجلس لبنان هم نماد اصلی دموکراسی در این کشور چند طایفه‌ای است. پارلمان لبنان دارای ۱۲۸ صندلی است. اگر دقیق‌تر بخواهیم بگوییم از ۱۲۸ کرسی مجلس؛ ۶۴ کرسی برای مسلمانان و ۶۴ عدد برای مسیحی‌هاست. در بین مسلمانان هم کرسی‌ها بین شیعیان و اهل سنت تقسیم شده و هر کدام ۲۷ صندلی دارند و ۸ کرسی هم به دروزی‌ها و ۲ کرسی به علوی‌ها می‌رسد. اما در بین مسیحیان، مارونی‌ها ۳۴ صندلی داشته و الباقی بین فرقه‌های (ارتدوکس، کاتولیک و...) دیگر پخش شده است.
هر دوره مجلس لبنان ۶ سال است و رئیس مجلس، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر از درون همین مجلس انتخاب می‌شوند که طبق قانون هر فرد نمی‌تواند بیش از یک دوره رئیس‌جمهور شود. در انتخابات اخیر لبنان نزدیک به ۴ میلیون لبنانی حق رأی دارند که ۲۲۵ هزار نفر از آنها خارج از لبنان سکونت داشته و رأی خود را به صندوق انداختند. برای بار نخست بود که لبنانی‌های خارج از این کشور در انتخابات شرکت می‌کردند. مشارکت لبنانی‌های خارج از کشور در این دوره نزدیک به ۶۰ درصد بود و در برخی از کشور‌ها مانند ایران به ۷۰ درصد هم رسید. در مرحله دوم انتخابات که روز جمعه برگزار شد کارکنان و کارمندان دولت در انتخابات شرکت کردند. مرحله سوم و نهایی انتخابات ۲۵ اردیبهشت یکشنبه در تمام این کشور برگزار خواهد شد و مردم ۱۲۸ نماینده خود را از میان ائتلاف‌های انتخاباتی برمی‌گزینند.
از نظر اعداد و ارقام انتخابات این دوره لبنان قابل بررسی است. منطقه جنوب دوم (یکی از پایگاه‌های اصلی رأی‌آوری حزب‌الله لبنان و امل) با ۴۶۰ هزار نفر واجد شرایط رأی و منطقه اول جنوب با ۱۲۲ هزار رأی‌دهنده بیشترین و کمترین میزان واجدان شرایط را دارند.
از میان ۱۵ حوزه انتخابیه در لبنان، حوزه منطقه چهار جبل با ۱۳ کرسی و منطقه اول جنوب با ۵ کرسی، به ترتیب بیشترین و کمترین صندلی‌های مجلس را به خود اختصاص خواهند داد. همچنین ناحیه ۲ و ۳ جنوب و بقاع، پایگاه اصلی رأی حزب‌الله و جنبش امل است. منطقه شمال دوم نیز پایگاه رأی اهل سنت است. کرسی‌های منطقه جبل و اول بیروت هم از قدیم متعلق به مسیحی‌ها و مارونی‌ها بوده است.
در دوره قبل انتخابات که در سال ۲۰۱۸ برگزار شد ۴۹.۲ درصد مردم این کشور در انتخابات شرکت کردند که طی آن ۶ نفر از زنان هم به مجلس راه یافتند. دو گروه و جریان اصلی در انتخابات لبنان حضور دارند که تاریخ شکل‌گیری اصلی این ائتلاف‌ها به سال ۲۰۵۵ بازمی‌گردد. بعد از ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر فقید لبنان که در سال ۲۰۰۴ انجام شد، دو ائتلاف در این کشور به وجود آمد. یک ائتلاف که حامی دولت سوریه و وجود سلاح مقاومت است که به جریان ۸ مارس معروف شد. این گروه شامل جریان آزاد مسیحی با هدایت میشل عون، رئیس‌جمهور فعلی لبنان، بزرگترین حزب سیاسی پارلمان کشور، حزب‌الله لبنان، جنبش امل، جنبش المرده و چند گروه ملی گرای ناصری و یک گروه دروزی به رهبری طلال ارسلان است. بلوک بعدی مخالف این جریان ۱۴ مارس یعنی گروه‌های نزدیک به غرب و امریکا نظیر؛ المستقبل، کتائب، قوات البنانیه، سوسیالیست ترقی خواه است که شعار اصلی آنها مخالفت با «سلاح مقاومت» و حضور حزب‌الله لبنان در سوریه برای مقابله با تروریست‌هاست.
از سویی دیگر برخی از جریان های اهل سنت نظیر المستقبل به رهبری سعد حریری ابتدا اعلام کرد که در انتخابات شرکت نخواهد کرد، ولی در هفته‌های گذشته با بازگشت سفیر عربستان به بیروت این موضوع تقریباً منتفی شده و به نظر می‌رسد آنها قصد دارند با قدرت برای کسب کرسی‌ها بیشتر وارد عرصه شوند. حزب‌الله لبنان، اما از همان ابتدا اعلام کرد که با هدف خدمت به مردم مشارکت حداکثری در انتخابات خواهد داشت. حزب‌الله لبنان با شعار «باقون، نحمی و نبنی» یعنی می‌مانیم، حمایت می‌کنیم و می‌سازیم فعالیت بسیار زیادی در انتخابات اخیر مجلس لبنان داشته است. سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان هم چند سخنرانی در تجمع‌های بزرگ انتخاباتی حامیان ۸ مارس در بعلبک، صیدا و نبطیه داشته و نکات مهمی درخصوص این انتخابات اعلام کرد.
سیدحسن نصرالله در سخنرانی خود گفت که برخی از افراد و گروه‌ها که ۱۱ میلیارد دلار از پول لبنان را از بین برده و قاچاق کرده‌اند (که منظور افرادی مانند فواد سینیوره، نخست‌وزیر اسبق لبنان بود) اکنون داعیه دار و حامی مردم شده‌اند. دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنرانی دیگری که بازتاب زیادی در لبنان داشته است به شعار برخی که خواستار خلع سلاح این گروه بودند اعلام کرد: «فشروا آن ینزعوا سلاحها» یعنی آنها هیچ وقت خلع سلاح مقاومت را نخواهند دید.
گروه‌های مقابل حزب‌الله لبنان، اما جایگاه متحد و منسجمی ندارند. بعد از اینکه سعد حریری، نخست‌وزیر اسبق لبنان و رهبر جریان ۱۴ مارس به‌دلیل اختلاف با عربستان سعودی اعلام کرد که قصد شرکت در انتخابات را ندارد به همین علت این گروه که شامل اهل سنت، مسیحیان تندرو و دروزی‌ها است به یک بن‌بست انتخاباتی رسید. البته عربستان سعودی بعد از کش‌وقوس‌های فراوان بعد از ماجرای جورج قرداحی دوباره به سفیر خود را به بیروت بازگرداند. البته این بار سعد حریری نپذیرفت که تحریم انتخابات را بردارد و وارد گود شود. به همین علت عربستان به سمت افرادی رادیکال‌تر نظیر؛ سمیر جعجع، اشرف ریفی، فواد سینیوره، مصطفی مخزومی و برخی از افراد دیگر به غیر از حریری رفت. این موضوع سبب شد که لیست منسجم و کاملی از این ۱۴ مارس وارد میدان نشود، ولی از طرفی دیگر حزب‌الله لبنان، جریان ملی آزاد مسیحی و جنبش امل با لیستی قوی و یکپارچه پا به عرصه انتخابات لبنان بگذارند.
از طرفی دیگر مردم لبنان خواهان تغییرات اساسی در ساختار این کشور هستند. مشکلات اقتصادی، پایین آمدن ارزش پول ملی، کاهش دستمزد‌ها و نبود سوخت سبب شد که مردم این کشور با معضلات زیادی دست و پنجه نرم کنند. انفجار بندر بیروت در سال ۲۰۲۰ که با خسارات چند ده میلیارد دلاری و خرابی‌های زیادی روبه‌رو شد به این مشکلات افزود. حزب‌الله لبنان درصدد برآمده ابتکار حل مشکلات این کشور را به دست بگیرد و در همین چهارچوب چند میلیون لیتر سوخت مازوت از ایران به لبنان ارسال شد. سیدحسن نصرالله هم در سخنرانی ای اعلام کرد که ایران برای حل مشکل سوخت و برق لبنان اعلام آمادگی کرده است. بعد از این ماجرا بود که امریکایی‌ها نگران شده و خواستار ارسال گاز و سوخت از مصر به لبنان شدند و اعلام کردند که تحریم‌های ارسال سوخت و گاز از مصر به لبنان به‌صورت استثنا برداشته خواهد شد.
مــــردم لبنــــان روز یکشــــنبه پــــای صندوق‌های رأی خواهند رفت تا سرنوشت خود را مشخص کنند. برای پیش‌بینی نتایج انتخابات لبنان هم هنوز زود است، به‌دلیل اینکه نظام انتخاباتی لبنان به صورتی چینش شده که شاید هیچ کسی برنده نباشد، ولی باید منتظر ماند و دید مردم این کشور در زمان بد اقتصادی و مشکلاتی نظیر کمبود برق، آب و گاز تا چه اندازه در کنار کشور خود می‌مانند.