میراث‌ ادبی و هنری و قدرت موزه‌ها

رضا دبیری نژاد
موزه‌دار
مفاهیمی چون هنر، موزه و میراث فرهنگی پیوندهایی مبنایی با هم دارند به گونه‌ای که نمی‌توان آنها را جدای از هم دید، از این‌رو وقتی از نقش‌های آنها صحبت می‌کنیم، نقشی است که می‌تواند بر دیگری اثر بگذارد. وقتی صحبت از قدرت موزه‌ها می‌کنیم در واقع بخشی از آن مربوط به قدرت موضوعاتی چون هنر، ادبیات و میراث فرهنگی است. ایران کشوری است که سابقه تمدنی کم نظیری دارد. دارای میراث هنری و ادبی گسترده‌ای است که سرمایه‌های فرهنگی مختلفی را به وجود آورده است که هم امتداد دارد و می‌توان در زیست هنری و ادبی معاصر هم امتداد آنها را دید و هم این سرمایه‌های ادبی و هنری می‌تواند در پویایی زیست معاصر هم نقش مؤثری ایفا کند. در واقع این مجموعه دستاوردهای هنری و ادبی اعم از ملموس و غیرملموس یک سرمایه خام هستند که باید طی برنامه‌ریزی به سرمایه ملموس و اثرگذاری تبدیل شود که بتواند در زیست فرهنگی و اجتماعی معاصر نقش داشته باشد. کثرت و تنوع میراث‌ هنری و ادبی کشورمان که هم محدود به دوره زمانی خاصی نیست و هم اینکه در همه جغرافیای گسترده حضور دارد هم فرصت ملی و هم فرصت‌های بومی ایجاد می‌کند. اما اینکه از این سرمایه چه توقعی داشته باشیم و چه ظرفیت‌هایی را در آنها ببینیم تا چگونه از آنها بهره ببریم مهم‌ترین بستر حیات جاری میراث هایمان است. میراث‌ ادبی ما امروزه پهنه حضوری فراتر از مرزهایمان دارد و همین می‌تواند زمینه ارتباطی و نزدیکی در گستره بین‌المللی شود. از سوی دیگر میراث‌ هنری ما حاصل تعاملات بینافرهنگی در ادوار مختلف تاریخی است که نشانه‌ها و اشتراکات بسیاری با هنر سایر ملل دارد و این نیز یک فرصت برای ارتباطات و گفت‌و‌گوهای امروزی است. بر این موضوع باید جنبه‌های اثر بخشی هنرها بر فضای جامعه را افزود که خود می‌تواند بهره اجتماعی اکنونی ایجاد کند. اگر جنبه الهام بخشی میراث‌ هنری را برای تولیدات فرهنگی و هنری در نظر بگیریم خود این موضوع نیز می‌تواند زمینه رونق اقتصاد فرهنگی را ایجاد کند. بر این موضوع باید پویایی گردشگری هنری یا ادبی را افزود، همه اینها زمینه‌های قدرت میراث‌ ادبی و هنری است که می‌تواند بواسطه موزه‌ها تحقق یابد و نهاد موزه بستر تحقق قدرت‌های میراث‌ ادبی و هنری شود. قدرتی که با شبکه‌سازی میان موزه‌های هنری و ادبی یا تعریف محورهای گردشگری ادبی و حتی ایجاد موزه‌های جدید با توجه به کثرت میراث‌ هنری نادیده یا تولیدات ادبی و هنری معاصر می‌تواند نقش مؤثری در پویایی فرهنگ و هنر جامعه امروز ایران ایفا کند و در دو سطح داخلی یا سطح بیرونی یعنی دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی هنر بهره گرفته و توسعه داده شود. برای تحقق این موضوع باید ظرفیت و قدرت نهاد موزه را جدی بگیریم و چگونگی تحقق این قدرت را فراهم سازیم.