ترکمنستان دروازه ورود ایران به آسیای مرکزی

کشور ترکمنستان با مساحت ۴۸۸۱۰۰ کیلومتر مربع، با جمعیت حدود ۶ میلیون نفر و ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک خاکی و ۲۲۸ کیلومتر مرز مشترک آبی دارای اهمیت ویژه‌ای به لحاظ ژئواکونومی و ژئواستراتژیکی برای جمهوری اسلامی ایران است.
وجود مرز‌های طولانی و مشترک بین دو کشور، ظرفیت‌های اقتصادی ترکمنستان بویژه در بخش نفت و گاز، نقش این کشور به‌عنوان دروازه ورود ایران به آسیای مرکزی، عضویت ترکمنستان در اکو و نقش کلیدی این کشور در اجرای طرح‌های اکو بویژه در زمینه حمل‌ونقل و نهایتاً اهمیت این کشور به‌عنوان یکی از کشور‌های ساحلی دریای خزر، از دیگر عواملی است که موجب توجه ویژه ایران به این کشور شده است. باید گفت ایران بعد از روسیه بیشتر حجم مبادلات تجاری را با ترکمنستان داراست.
خط راه‌آهن تاجان- مشهد- سرخس، لوله گاز ۱۳۹ میلیون دلاری کورپیه-کردکوی در غرب ترکمنستان و سد دوستی ۱۶۷ میلیون دلاری در جنوب این کشور در یک همکاری اقتصادی ساخته شد. خط انتقال برق بلخان‌آباد- علی‌آباد و چندین پروژه دیگر مانند گسترش برنامه ارتباطی فیبر نوری، ساخت انبارهای بزرگ و سایر پروژه‌ها در مرو و پالایشگاه ترکمن‌باشی، ساخت ترمینال گاز مایع و ساخت اتوبان مثال‌هایی از گسترش روابط دوجانبه دو کشور است. سیاست گسترش و تعمیق هر چه بیشتر روابط با کشورهای همسایه یکی از محورهای مورد تأکید رهبر انقلاب در دیدار اخیر آقای سردار بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان بود.
در گفت‌وگو با آقای غلام‌عباس ارباب خالص، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان به بررسی موضوعات مطرح‌شده در این دیدار پرداخته شده است؛

همسایگی ایران و ترکمنستان و مرز طولانی مشترک، زمینه‌های همکاری متنوعی را برای دو کشور ایجاد می‌کند. سابقه روابط این دو کشور همسایه به چه زمانی بازمی‌گردد و اکنون این روابط در چه وضعیتی است؟
 مناسبات جمهوری اسلامی ایران با ترکمنستان نزدیک به سی سال است که هم‌زمان با شناسایی استقلال این کشور از سوی جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است. امسال هم سی‌امین سالگرد روابط دو کشور است و در این مدت مناسبات ما، به‌عنوان دو عضو جامعه بین‌الملل و همچنین به‌عنوان دو کشور همسایه‌ مناسبات مطلوب و خوبی بوده است. در سطوح عالی در دوره‌های مختلف ما سفرهای متقابل ر‌ؤسای جمهور دو کشور و برگزاری کمیسیون‌های اقتصادی و کنسولی را -که ابزار کار همکاری‌های ما در حوزه بخش‌های مختلف اقتصادی است- داشته‌ایم.
مناسبات همسایگی ما به‌دلیل اینکه ۱۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک از دریای خزر تا مرز افغانستان داریم، ایجاب کرده است که چهار معبر مرزی مشترک با ترکمنستان در استان‌های گلستان و خراسان رضوی داشته باشیم. این چهار معبر مرزی به استثنای این دو سه سال اخیر که به‌خاطر شرایط کرونا، محدودیت‌هایی در مرزهای دو کشور وجود داشت، بحمدالله از رونق خوبی برخوردار است و الآن هم با بهترشدن شرایط مجدداً گذرگاه‌های مرزی به حالت فعالیت عادی خود برگشته است.
در حوزه تجارت، همکاری‌های دو کشور روبه گسترش است. با توجه به همکاری‌‌هایی که در بخش‌های ترانزیتی، تجاری، فرهنگی و سیاسی داریم، رفت‌وآمدهای هیأت‌های اقتصادی‌مان در سطوح مختلف همیشه پابرجاست. در طول این 30 سال هم بیش از ۲۰۰ سند همکاری بین دو کشور امضا شده است. ترکمنستان برای ما یک همسایه مطمئن و امن محسوب می‌شود.

شما در دیدار رئیس‌جمهور ترکمنستان با رهبر انقلاب حضور داشتید. درباره نکات مطرح شده در این دیدار و فضای حاکم بر آن بگویید.
 دیدار با رهبر انقلاب یکی از برنامه‌های اصلی سفر رئیس‌جمهور ترکمنستان به ایران بود. سردار بردی محمداف با اشاره به سی‌اُمین سالگرد روابط دو کشور، سیاست ترکمنستان را افزایش روابط با همسایگان اعلام کرد و همچنین سلام پدرش (رئیس‌جمهور قبلی ترکمنستان) آقای «قربان‌قلی بردی محمداف» را به رهبر انقلاب ابلاغ کرد.
رهبر انقلاب در این دیدار نیز خطاب به آقای بردی محمداف فرمودند شما جوان و پرانرژی هستید و با استفاده از این ظرفیت می‌توانید به گسترش مناسباتی که دو کشور تابه‌حال در بخش‌های سیاسی و فرهنگی داشته‌اند کمک کنید. با نیروی جوانی و انرژی‌ای که شما دارید، می‌شود ظرفیت‌سازی بهتری در روابط دو کشور انجام داد. این توصیه به شکلی می‌تواند موجب ایجاد انگیزه برای برداشتن قدم‌های بزرگ‌تر در زمینه روابط ایران و ترکمنستان باشد.

با توجه به عقبه‌ای که در ابتدای بحث توصیف کردید، یکی از محورهایی که در این دیدار از سوی رهبر انقلاب بیان شد این بود که دو کشور با وجود عقبه فرهنگی مشترک مخالفانی هم برای توسعه روابط خودشان دارند. این مخالفت‌ها از جانب چه کسانی است؟
 اصولاً ترکمنستان کشور بی‌طرفی در مناسبات بین‌الملل است و دو بار هم این بی‌طرفی را در سازمان ملل اعلام و تأکیدکرده که وارد هیچ گروه‌بندی‌ بین‌المللی، سیاسی و امنیتی نمی‌شود. این سفر هم برای همه‌ دنیا و هم برای خودشان این پیام را داشت که ایران جزو اولویت‌های روابط خارجی‌شان است. به همین خاطر، رهبر انقلاب هم فرمودند که مواظب مداخلات بعضی از کشورها باشید. قطعاً طرف ترکمنستانی روی این موضوع کار خواهد کرد. آنها هم می‌دانند حساسیت ما نسبت به چه کشورهایی است.
ترکمن‌ها قائل به حفظ مناسبات همسایگی مثبت و امن با ما هستند. رئیس‌جمهور قبلی ترکمنستان به من گفت امنیت شما امنیت ماست و امنیت ما امنیت شماست و ما این مسأله را بخوبی مدنظر داریم. ما هم می‌دانیم شما نسبت به چه کشورهایی حساسیت دارید و ما به‌تناسب سیاست خارجی‌مان‌ ارتباطاتی با دنیا داریم، اما مطمئن باشید که ارتباطات ما با آنها تهدیدی را متوجه شما نخواهد کرد.

در حال حاضر دو کشور چه استعدادها و ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارند که می‌توان با بالفعل کردن آنها به‌صورت عملیاتی موضوع گسترش روابط را در دستور کار قرار داد؟
 همجواری ما با ترکمنستان ظرفیت‌های ما را در حوزه ترانزیت بسیار بالا برده است. ما چهار معبر گمرک مرزی داریم و تمام تجارت ترانزیت منطقه‌ای ایران با آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان انجام می‌شود و بالعکس تمام تجارت منطقه از طریق ترکمنستان از طریق جمهوری اسلامی ایران یا به غرب یا به جنوب ختم می‌شود.
اخیراً هم همکاری‌های خوبی صورت‌گرفته و همکاری‌های ترانزیت ما از همکاری‌های دوجانبه به همکاری‌های چندجانبه با قزاقستان، چین و تاجیکستان گسترش پیداکرده و از جنوب هم با عمان، قطر، هند و روسیه داریم همکاری می‌کنیم. ترکمن‌ها در یکی دو سال اخیر روی همکاری‌های دریایی ما حساب ویژه‌ای باز کرده‌ا‌ند و از طریق بندر ترکمن، بندر امیرآباد و بندر انزلی می‌خواهند ارتباط ایجاد کنند تا ظرفیت را بالا ببرند که بتوانند از طریق بندرعباس، بندر شهید رجایی و چابهار به دریای آزاد دسترسی‌ پیدا کنند. ما هم با این رویکرد مثبت قرار است همکاری‌های آبی‌مان را گسترش بدهیم.
اخیراً هم همکاری‌های ریلی‌مان با ایجاد راه‌آهن سه‌جانبه قزاقستان، ترکمنستان و ایران از نقطه سرخس گسترش پیداکرده و به نقطه‌ اینچه‌برون در استان گلستان رسیده است که این گسترش، ظرفیت همکاری‌های تهران و اینچه‌برون را خیلی بالابرده و باعث جلب توجه کشورهایی مثل چین، هند و روسیه شده که از این طریق بتوانند ارتباطاتشان را برقرار کنند.
در حوزه انتقال انرژی (سوخت و برق) هم ترکمنستان روی کشور ما حساب ویژه‌ای باز کرده است. شروع انتقال آن‌هم سال قبل با سوآپ گاز به آذربایجان در سفر آقای رئیسی به ترکمنستان کلید خورد که الان دارند افزایش می‌دهند. ارمنستان هم دومین کشوری است که می‌خواهد از این ظرفیت استفاده کند. عراق هم احتمالاً در آینده‌ نزدیک از این ظرفیت استفاده خواهد کرد.
در حوزه‌ برق هم آنها به‌دنبال ترانزیت برق از کشور ما به کشورهای ثالث از جمله ترکیه هستند.
کشور ما برای انتقال گاز و برق مسیر بسیار مطمئنی است و ترانزیت و سوآپ می‌تواند پیوندهای ما را در حوزه همکاری‌های استراتژی چندین برابر کند.
در حوزه فرهنگی هم ما ریشه‌های فرهنگی از جمله هم‌زبانی‌، هم‌دینی‌ و اعتقاد مشترک به سنت‌ها مثل نوروزگاه را داریم. با توجه به اینکه امام رضا(ع) دو سال و نیم در مرو قدیم اقامت داشتند، ما از سال ۸۶ تا الان، همیشه در سالروز ولادت امام رضا(ع)، مراسم بزرگداشت ایشان را در این کشور برگزار می‌کنیم و دولت ترکمنستان نسبت به این موضوع برخورد مثبتی داشته و هر سال هم اجازه می‌دهد که این مراسم برگزار شود.
یکی از مواردی که در این سفر با حضور رئیس صداوسیما به امضا رسید، سندهای همکاری در حوزه خبررسانی بود. پوشش اخبار درست و متقن از فضای دو کشور به تداوم روابط سازنده طرفین و تصویرسازی صحیح در افکار عمومی کمک خواهد کرد.
ما در این زمینه خلأ همکاری داشتیم. گاهی در رسانه‌های داخلی کشورمان پوشش خبرهای نادرست منجر به ایجاد حساسیت در روابط دو کشور شده است که رسانه‌های خودمان هم باید نسبت به این موضوع دقت لازم را داشته باشند.