رقص عشق

 علی طالبی
تسهیلگر تالاب بین‌المللی میانکاله

​​​​​​​قوها پرنده‌‌هایی تک همسرند. این وفاداری را تحقیقات رفتارشناسان جانوری هم تأکید کرده است. قوها چون «کشیم»ها قبل از جفت‌یابی برای جلب توجه جفت خود، به معشوق خوراک‌های معطر تالابی را به عنوان هدیه تقدیم می‌کنند. پس از قبول هدایا توسط جفت، رقص عاشقانه آنها اغاز می‌‌شود. این موضوع هم بارها توسط رفتارشناسان جانوری و پرنده‌شناسان در قوها تجربه و مورد تأیید قرار گرفته است.
اما اینکه قوها حتماً هنگام مرگ به جایی می‌روند که در آنجا عاشق شده بودند و در آنجا می‌میرند، به اعتقاد من  کمی اغراق و با توجه به شرایط زیستی قوها مصداق میدانی و واقعی نداشته و بیشتر جنبه احساسی و تخیلی دارد. چرا که قوها پرندگانی مهاجر هستند. عموماً پیمان عاشقی بستن و جفت‌یابی ممکن است حتی در مکان مهاجرت زمستانه که عرصه‌های معتدل است صورت پذیرد. قوهای گنگ حتی تا اواسط اردیبهشت ماه در زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی باقی می‌مانند و اغلب قوها چون قوهای فریادکش و کوچک در زیستگاه سردسیر خود جفت‌گیری می‌‌کنند. حال اگر قویی پیر شده وسط زمستان زمان مرگش در میانکاله فرا برسد و این قو در سیبری عاشق شده و با جفتش رقص عشق کرده و پیمان عاشقی بسته باشد، اصلاً امکان مهاجرت انفرادی برای یک قو تنها در وسط زمستان و بازگشت به سیبری وجود ندارد. برعکس آن هم مصداق دارد. عدم امکان مهاجرت از سیبری در وسط گرمای تابستان برای قوی پیری که زمان مرگش فرا رسیده است و در میانکاله عشق را تجربه کرده هم وجود ندارد.
اما چرا یک قو نمی‌تواند به طور انفرادی در وسط زمستان به سیبری بازگردد یا در وسط تابستان قبل از فرا رسیدن پاییز به مکان معتدلی چون میانکاله بازگردد؟
مهاجرت پرندگان فرایندی است که طی آن باید عوامل بیرونی و درونی دست در دست هم دهد و به شرایط ماکزیمم یا‌ نهایی برسد تا در پرنده حالت بی قراری سفر ایجاد شود. پرنده در این شرایط تحت رهبری لیدرهای با تجربه سال‌های قبل، مهاجرت خود را به سمت مناطق سرد شمالی یا جنوبی آغاز کند.
عوامل بیرونی شامل تابش نور خورشید، افزایش یا کاهش مواد غذایی، بلند شدن یا کوتاه شدن طول شبانه روز، میزان رطوبت و نور و درجه حرارت و عوامل درونی شامل تغذیه و اشباع مواد چرب در بدن و تحریکات اندام‌های جنسی به دلیل تغذیه زیاد و بزرگ شدن، تحریک غدد جنسی، آمادگی کامل آناتومی و فیزیولوژی بدن پرنده برای مهاجرت یا برعکس، سرمای شدید و کمبود غذا از جمله عواملی هستند که به پرنده یادآوری می‌کنند که زمان سفر فرا رسیده است. در این زمان در گروه پرندگان حالتی ایجاد می‌شود که اصطلاحاً پرنده‌شناسان به آن بیقراری سفر می‌‌گویند. در چنین شرایطی پرنده به هیچ وجه در زیستگاه نمی‌ماند. بلکه تحت رهبری لیدرهای باتجربه شروع به پرواز به سمت شمال یا جنوب می‌‌کند. بنابراین هرگز یک قو که پرنده‌ای مهاجر است و مهاجرتش نیز وابسته به مهیا شدن و اشباع شرایط بیرونی و شرایط درونی گروهی پرندگان است نمی‌تواند برود در مکانی که عاشق شده، بمیرد.