10 سال بی تفاوتی، 50 میلیارد دلار خسارت

گروه اقتصادی/ تکمیل طرح توسعه میدان مشترک پارس جنوبی یکی از اولویت‌های توسعه‌ای 10 ماه اخیر کشور بوده و در این راستا، تمرکز ویژه‌ای بخصوص روی آخرین و بلاتکلیف‌ترین فاز این میدان، یعنی فاز 11 شده است.
وزیر نفت می‌گوید که فاز 11 میدان مشترک پارس جنوبی در مهرماه امسال بالاخره به تولید می‌رسد و روزانه 670 میلیون فوت مکعب گاز از فاز 11 پارس جنوبی می‌توان استحصال کرد. رقمی که باید سال‌ها قبل به تولید گاز کشور از این میدان مشترک افزوده می‌شد و به مرور با تکمیل طرح توسعه فاز به حدود 2 میلیارد فوت مکعب در روز گاز و میعانات گازی می‌رسید؛ اما به‌دلیل انفعال و اشتباه استراتژیک دولت قبل سال‌ها بدون تولید ماند.
در این باره مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران می‌گوید: «بزرگ‌ترین اشتباه استراتژیک توسعه پارس جنوبی در دوره قبل در فاز 11 رقم خورد. در حالی که شرکت‌های داخلی فازهای 11 تا 24 را توسعه داده بودند، آقای زنگنه طرح توسعه فاز 11 را از شرکت پتروپارس گرفت و تا موقعی که شرکت فرانسوی توتال از ایران نرفته بود، حاضر نشد که طرح توسعه این فاز را به دست شرکت داخلی جلو ببرد تا از عدم توسعه این فاز، کشور کمتر زیان کند.»
رضا نوشادی در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: «این درحالی بود که فاز 11 یکی از مرزی‌ترین فازهای میدان مشترک گازی با قطر بود و توسعه آن می‌توانست از مهاجرت گاز جلوگیری کند. اما بعد از سال ۱۳۹۲ به جای رفع مشکلات پتروپارس، دولت وقت طرح توسعه را از این شرکت گرفت و بعد از برجام قراردادی با توتال امضا کرد که این شرکت فرانسوی بدون هیچ تعهدی می‌توانست طرح توسعه را رها کند. به این ترتیب بعد از تحریم هم توتال و هم شرکت سی‌ان‌پی‌سی چین توسعه فاز 11 را کنار گذاشتند و به‌واسطه مجموع این سیاست‌ها، ایران در توسعه فاز 11 نزدیک به 10 سال از برنامه عقب افتاد.»
او با اشاره به خسارت ده‌ها میلیارد دلاری ایران از عدم توسعه فاز 11 می‌گوید: «اگر این طرح توسعه به دست شرکت‌های داخلی تکمیل می‌شد، حداقل روزی 28 میلیون مترمکعب گاز می‌توانستیم از این میدان برداشت کنیم. در آن صورت، این گاز میلیاردها دلار برای مردم عایدی داشت. اما این اعداد را شوخی گرفتیم. حتی آقای زنگنه و تیم وی باید برای این ترک فعل وحشتناک محاکمه می‌شدند.»
سالی 5 میلیارد دلار خسارت عدم توسعه فاز 11
اما سؤال اینجاست که دقیقاً خسارت عدم توسعه فاز 11 چقدر بوده است؟ تیرماه 1396 بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت، در صحن علنی مجلس عنوان کرد که «یک سال تأخیر در اجرای یک طرح پارس جنوبی معادل 5 میلیارد دلار خسارت دارد و این مبالغ از جیب بنده نرفته است، بلکه مردم خسارت دیدند و این یعنی افزایش بیکاری، فقر و مشکلات.»
با احتساب آمار اعلامی وزیر نفت سابق، 10 سال عقب افتادگی در توسعه فاز 11 در نتیجه اشتباه استراتژیک دولت قبل، حدود 50 میلیارد دلار به کشور خسارت زده است. آن هم خسارتی که از جیب مردم رفته است. این رقم با احتساب قیمت گاز در آن زمان و بر اساس فروش داخلی و قراردادهای فعال صادرات گاز کشور است. اکنون که قیمت گاز در اغلب نقاط جهان چندین برابر شده، رقم این خسارت نیز بیشتر می‌شود. برای مثال، در ماه مارس و پس از آغاز درگیری نظامی بین روسیه و اوکراین، قیمت گاز در اروپا به 3900 دلار به ازای هر هزار مترمکعب رسید که بالاترین میزان در تاریخ این قاره به شمار می‌رود. فقط طی سال‌جاری میلادی قیمت گاز بیش از دو برابر شده است و با احتساب این مسائل، میزان ضرر و زیان عدم توسعه این فاز هم بیشتر خواهد شد.
اما نکته دیگری که زنگنه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد، خسارت ناشی از جایگزینی سوخت مایع با گازی است که می‌توانستیم از این فاز برداشت کنیم. این مسأله هزینه عدم توسعه فاز 11 را بیشتر نیز خواهد کرد. میلیاردها دلار سوخت گران‌قیمت مایع در زمستان‌های چند سال اخیر به خاطر کمبود گاز سوزانده شد، درحالی که می‌توانستیم از گاز فاز 11 این میدان مشترک استفاده کنیم. میدان مشترکی که تعلل در برداشت گاز از آن به معنای از دست رفتن یک فرصت برای همیشه است. چرا که کشور رقیب، آن را استحصال و حتی صادر می‌کند.
عقب انداختن طرح‌های فشارافزایی
مسأله دیگری که درباره اتفاقات سال گذشته در میدان مشترک پارس جنوبی عنوان می‌شود، بحث استفاده توتال از اطلاعات محرمانه ایران در سمت قطری میدان است. به طوری که دولت قبل تا روزهای پایانی نیز منتظر بود که توتال بازگردد و فاز 11 را برای ایران توسعه دهد؛ غافل از اینکه توتال در سمت قطری میدان (گنبد شمالی) با اطلاعات به دست آمده از ایران، میدان را توسعه می‌دهد و برای افزایش تولید برنامه‌ریزی می‌کند. در هفته‌های اخیر، شرکت دولتی ‌«قطر انرژی» با 5 شرکت بزرگ نفتی جهان توافقنامه ‌‌‌‌‌‌همکاری مشترک به ارزش 29 میلیارد دلار در راستای توسعه میدان شمال شرق، گنبد شمالی یا همان پارس جنوبی، بسته است که توتال یکی از آن شرکت هاست. 
قطر با شرکت‌های شل، اکسان‌موبیل و کونوکوفیلیپس امریکا، توتال فرانسه و انی ایتالیا قراردادی در فضای متشنج بازار گاز امضا کرده تا از جنگ روسیه و اوکراین برای افزایش سهم خود در بازار گاز بیشترین بهره را ببرد و مجدداً اولین صادر کننده محموله‌های LNG جهان شود. هدف از انعقاد این قراردادها افزایش ظرفیت سالانه صادرات گاز قطر از 77 میلیون تن به 110 میلیون تن تا سال 2026 عنوان می‌شود. صادراتی که از یک مخزن مشترک با ایران قرار است رقم بخورد. 
البته ناگفته نماند که در حال حاضر تولید روزانه دو کشور  رقمی نزدیک به هم است؛ اما با اجرای طرح توسعه سمت قطری و در صورت غفلت از پروژه‌های فشارافزایی در بخش ایرانی این ناترازی به نفع قطری‌ها شکل خواهد گرفت؛ اما درحالی که قطر برای افزایش تولید گاز از این میدان مشترک خیز برداشته، موضوع افزایش فشار برداشت گاز در فازهای پارس جنوبی بویژه فازهای مرزی هنوز برای ایران حل نشده است.
سال‌ها است که این بخش مغفول مانده و دولت قبل هم برای این پروژه فشار‌افزایی معطل خارجی‌ها بود. 
مهرماه سال گذشته، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس در جمع خبرنگاران با ابراز نگرانی از وضعیت تولید گاز پارس جنوبی برای سال‌های آینده عنوان کرد: «تولید گاز از پارس جنوبی به پیک ظرفیت رسیده، اما از چهار سال آینده، پیش‌بینی می‌شود، سالانه به اندازه یک فاز پارس جنوبی (۲۸ میلیون مترمکعب) با افت تولید مواجه شود.»
به گفته مشکین فام، در بخش فراساحل پارس جنوبی ۳۷ سکوی گازی، ۳۴۰ حلقه چاه، سه هزار و ۲۰۰ کیلومتر خط لوله و ۵۰ ردیف عملیاتی در حال بهره‌برداری است. تولید گاز در این میدان سال گذشته به رکورد 705 میلیون مترمکعب در روز رسید و روزانه ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی از پارس جنوبی تولید می‌شود که متناسب با میزان تولید روزانه گاز متغیر است. اما استمرار تولید گاز از این میدان، نیازمند حفظ و نگهداشت و فشارافزایی تولید از پارس جنوبی است. 
حالا مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران می‌گوید که در اجرای پروژه‌های نفتی معطل شرکت‌های خارجی نمی‌مانیم و به‌ محض انجام مطالعه پایه پروژه فشارافزایی، وارد فاز اجرایی آن خواهیم شد. 
محسن خجسته مهر اخیراً به ایرنا نیز گفته بود: «در راستای نگهداشت توان تولید و استفاده حداکثری از تولید این میدان، بهره‌برداری حداکثری از ذخایر آن و جلوگیری از مهاجرت گاز به سمت کشور همسایه پروژه فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی آغاز شده است.»
گفتنی است، برآورد می‌شود که از بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان ایران تا کنون ۱۵ درصد گاز درجای میدان معادل ۶۲ تریلیون فوت مکعب را برداشت کرده و با تأسیسات موجود پارس جنوبی ۵۰ درصد گاز درجای دیگر میدان را که حدود ۲۱۰ تریلیون فوت مکعب می‌شود، می‌توان برداشت کرد. حالا باید دید که آیا اقدامات دولت سیزدهم، خسارت‌های وارده به کشور از توسعه نامطلوب پارس جنوبی در دولت‌های قبل را جبران خواهد کرد؟