امنیت آسیای میانه در دستان میرضیایف

ماکسیمیلیان هس، تحقیقگر ارشد انستیتوی مطالعات سیاست خارجی در لندن
مترجم: وصال روحانی

اهمیت نا‌آرامی‌های قاراقالپاقستان در ترسیم شرایط اوراسیا
امنیت آسیای میانه در دستان میرضیایف


چندی پیش تظاهرات مردمی در ایالت خودمختار قاراقالپاقستان در مناطق مرزی شمال غربی ازبکستان به خشونت کشیده شد و حداقل 18 نفر کشته و 250 تن مجروح شدند و 500 نفر هم بازداشت و برای تعیین تکلیف راهی دادگاه شدند. گفته می‌شود در میان کشته‌شده‌ها هم نیروهای دولتی مشاهده می‌شوند و هم مردم معترض ولی شکل و فرجام این رویداد هرچه باشد، رسیدگی هرچه فزون‌تر و سریع‌تر به شرایط این منطقه بسیار الزامی است، زیرا به روند موازنه قوا بین روسیه، چین و کل اردوگاه غرب تغییرات زیادی را تحمیل خواهد کرد.
لطمه به کل اروپا
تظاهرات مذکور زمانی گل کرد که بحث اصلاحات در قانون اساسی ازبکستان به میان آمد. یکی از تبعات این تغییر، سلب خودمختاری از قاراقالپاقستان خواهد بود که به گفته ساکنان این منطقه می‌تواند زندگی آنان را به شکل‌های مختلف مختل کند. هرچند جنگ روسیه و اوکراین سبب شده توجه زیادی به اتفاقات اخیر در ازبکستان معطوف نشود، ولی شکی نیست که پیامدهای تقابل نیروهای ارتش این کشور با مردم قاراقالپاقستان می‌تواند آسیای میانه را وارد چالشی جدی کرده و تهدید بی‌ثباتی را متوجه آن کند.
قاراقالپاقستان همواره یک منطقه خاص و دور از توجه در ازبکستان بوده است. حتی در دوره‌ای که ازبکستان یکی از اقمار اتحاد جماهیر شوروی بود، فقدان توجه کافی به این منطقه کاملاً محسوس بود. در دوران حکومت استالین مردم و جویندگان گنج‌های هنری، این کالاها را به این منطقه مهجور می‌بردند، زیرا می‌دانستند دولت شوروی و نیروهای مسلح آن وقت و امکان تعقیب آنها تا آن مکان را ندارند و در نتیجه سزایی کیفری را متحمل نخواهند شد. بر اثر چنین فرایندی اینک دومین کلکسیون بزرگ هنرهای آوانگارد و مدرن تاریخ روسیه در موزه ایالتی هنرهای قاراقالپاقستان جای دارد ولی به سبب دور بودن از مسیر توریست‌ها و زندگی و سفرهای آنان به‌ندرت می‌توان بازدید‌کننده‌هایی خارجی را در این موزه مشاهده کرد.
شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان چندی پیش سری به ایالت قاراقالپاقستان زد و آنجا مدعی شد که نظم و امنیت به منطقه برگشته و آشوبگران مهار شده‌اند و برای آرام‌سازی مردم تأکید کرد که طرح سلب خودمختاری از این ایالت منتفی شده است.
حرکت به سوی مدرنیسم
با این حال باید دید آیا میرضیایف با شرایط فعلی و آشوب‌های بروز کرده در کنار مسائل سیاسی و اقتصادی و با احتساب مسائل ژئوپلیتیک و تأثیر آن بر کل رویدادهای منطقه، می‌تواند این بحران ناشی از مداخله‌جویی غربی را که می‌تواند امنیت کل منطقه را به خطر اندازد، برطرف کند یا خیر. ازبکستان یکی از کشورهای اصلی آسیای میانه و دارای 35 میلیون نفر سکنه است و از قدیم منطقه‌ای تلقی شده که نقطه تلاقی کشورهای روسیه، چین و فرهنگ غرب است و آن را «جلوه‌گاه اوراسیا» می‌نامند.
میرضیایف همیشه تأکید زیادی بر مدرن‌سازی ازبکستان داشته است و وجود وب‌سایت‌های متعدد انگلیسی زبان برای معرفی این کشور به جهانیان و تشکیل بعضی نهادهای مدل غربی برای گردش امور این کشور به عنوان سندهای این مدرنیسم معرفی شده است.
وی از همان بدو روی کار آمدن و گرفتن جای اسلام کریم‌اف، رئیس جمهور سابق این کشور، شروع به تغییر مکانیسم‌های اجتماعی و اقتصادی این کشور کرد و استدلالش برای این تغییرات این بود که حکومت سنت‌گرایانه و طولانی‌مدت (از 1989 تا 2016) کریم‌اف و دولت دیرپای او در تاشکند، این کشور را از پیشرفت‌های لازم و به‌روز شدن بازداشته است. او در همین راستا شروع به استفاده از برخی ارزهای خارجی در سیاست‌های صادرات و واردات کرد و همسو با آن رستم اینویاتوف را که یک رئیس پرقدرت برای اداره امنیت ملی کشور بود، از این پست برکنار و به پست‌های غیر‌امنیتی ارجاع کرد و به این ترتیب دایره نفوذ خود را وسعت بخشید. میرضیایف، زندان معروف و بدنام یاسلیک را هم تعطیل و شروع به آزادسازی برخی زندانیان و تلطیف روابط کشورش با همسایگان کرد. اما در پی آن مخالفت‌ها با وی که بیشتر از خارج از مرزهای این کشور هدایت می‌شوند، آغاز شد و ادامه یافت. میرضیایف در مواجهه با این هجمه ها، تلاش کرد با محدودسازی فعالیت احزاب مخالف به وضعیت امنیتی کشورش سر و سامانی ببخشد و پس از آن نیز برای اصلاحات خیز برداشت که هنوز این اصلاحات انجام نشده اند. اکنون نیز در قاراقالپاقستان شاهد حرکت این مخالفان به سوی خشونت هستیم. این بحران نشان می‌دهد که دردسرهای تازه‌ای برای میرضیایف و دولت‌اش در راه است. فرجام قیام اخیر در قاراقالپاقستان هرچه باشد، شکی نیست که فقدان مدیریت آن و کوتاه کردن دست مداخله جویی‌های خارجی می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای امنیت و آرامش آسیای میانه داشته باشد.
 منبع: Al Jazeera