حقوق بشر حلقه مفقوده دستور کار بایدن

زهره صفاری/ جو بایدن در پرانتقادترین سفر دوران ریاست جمهوری اش با‌وجود تبلیغات گسترده کاخ سفید، نه تنها همه وعده‌های حقوق بشری‌اش در قبال عربستان را زیر پا گذاشت بلکه به باور منتقدان به خاطر دستاوردی نه چندان بزرگ و روشن، به ولیعهدی که عامل جنایت جمال خاشقجی، شهروند امریکایی منتقد ریاض بود، امتیازی قابل توجه داد.
به گزارش پولتیکو، بایدن گرچه به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور امریکا با پروازی مستقیم از سرزمین‌های اشغالی وارد جده شد و نخستین گام را برای حاکمان سعودی در مسیر عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی برداشت اما استقبال از او تفاوت‌های غیرقابل انکاری با سفر دونالد ترامپ سلف جنجالی اش در سال 2017 داشت، چراکه وقتی بایدن از پله‌های هواپیما پایین آمد نه خبری از ملک سلمان، پادشاه عربستان بود و نه حتی محمد پسر جوانش به فرودگاه آمده بود و شاهزاده خانم ریما بنت بندر السعود، سفیر عربستان در واشنگتن و فرماندار مکه او را تا کاخ عبدالسلام همراهی کردند، اما دوربین‌ها آماده ثبت صحنه دیگری بودند؛ لحظه رویارویی بایدن و محمد بن سلمان؛ ولیعهدی که رئیس‌جمهور امریکا در کمپین انتخاباتی اش، او را به خاطر قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی، طرد شده خوانده بود و حتی در یک سال و اندی حضورش در کاخ سفید از تماس تلفنی با او نیز اجتناب داشت. با این حال به نظر می‌رسید بایدن که هشدار کاخ سفید برای دست ندادن با مقامات کشورهای میزبان در تور خاورمیانه‌ای اش به خاطر شیوع دوباره ویروس کرونا را نادیده گرفته بود، این بار به خاطر انتقادات و برای تحقق نیافتن پیش‌بینی منتقدان محتاطانه عمل و آداب سیاسی احوالپرسی با محمد بن سلمان را با زدن مشت گره کرده‌اش به مشت ولیعهد رعایت کرد و با مشایعت او به جلسه‌ای با حضور پادشاه عربستان رفت.
توجیه ساده غیرقابل باور
به باور ناظران نیویورک تایمز، بایدن در این سفر که انتقادات درباره آن هرگز از کارنامه کاری رئیس‌جمهور امریکا پاک نخواهد شد، با چشم‌انداز تولید بیشتر نفت از سوی عربستان و کاهش قیمت سوخت در کشورش، تلاش کرد دستاوردی انتخاباتی برای دموکرات‌ها در انتخابات میاندوره‌ای کنگره فراهم کند. او سپس به خبرنگاران گفت قتل خاشقجی منزجر کننده است و بدون شک این موضوع را در جلسه خصوصی با بن سلمان نیز مطرح خواهد کرد. او پس از این نشست در جمع خبرنگاران مدعی شد: «من ابتدای جلسه این موضوع را شفاف مطرح کردم و ذهنیتم در زمان وقوع این جنایت و اکنون را به او گفتم. بحث ما صریح و مستقیم بود و دیدگاهم را بدون رودربایستی اعلام کردم. با این حال او گفت شخصاً مسئولیتی در قبال این پرونده نداشته است. من هم گفتم که تصور من این بوده است.»
این توجیه ساده و عجیب در حالی در برابر خبرنگاران بر زبان رئیس‌جمهور امریکا جاری شد که مقامات ارشد عربستانی مانند عابدالجبیر، مسئول سیاست خارجی عربستان خلاف آن را به خبرنگاران گفت: «من نشنیدم که آقای بایدن، ولیعهد را مسئول قتل بن سلمان بخواند بلکه به طور کلی درباره مسائل حقوق بشری صحبت‌هایی شد اما حتی اشاره مستقیمی به این پرونده نشد.» او در ادامه افزود: «این قتل یک اشتباه بزرگ بود اما دو کشور از آن عبور کرده‌اند و علاقه‌ای نیز به بازگشت به آن ندارند.» 
با این حال این اظهارات و رفتار بایدن خشم فعالان حقوق بشری را برانگیخت. نامزد جمال خاشقجی در توئیتی از زبان نامزدش خطاب به رئیس‌جمهور امریکا نوشت: «آیا این همان چیزی بود که در قبال این پرونده وعده داده بودید؟ خون قربانی بعدی بن سلمان در دستان شماست.»
فرد ریان، سردبیر واشنگتن پست نیز گفت: «مشتی که بایدن و بن سلمان رد و بدل کردند از دست دادن بدتر و شرم‌آورتر بود. این حرکت نشان از صمیمیت و راحتی دو طرف دارد و این همان خواسته‌ای است که محمد بن سلمان به دنبال آن است.»
 لبخند معنادار بن سلمان در زمان درخواست یک خبرنگار برای دست‌کم یک عذرخواهی از خانواده خاشقجی و پاسخ طعنه‌آمیز بایدن در قبال سؤال خبرنگاری دیگر درباره تعهد او به تکرار نشدن تراژدی این جنایت با این عبارت که «چطور می‌توان با اطمینان در این باره صحبت کرد اما در صورت تکرار به آن پاسخ می‌دهیم»، مسائلی بود که خشم منتقدان را دو چندان کرد.
تقلای بی‌حاصل
کارشناسان معتقدند ماهیت عربستان با‌ وجود اصلاحات ظاهری مدنی اجتماعی و ایجاد شبحی از مدرنیته در این کشور همچنان تغییر نکرده است و همچنان اعدام‌های گسترده مخالفان و سرکوب معترضان در ماه‌های اخیر چهره واقعی مقامات سعودی و در رأس آنها بن سلمان را نشان می‌دهد. بایدن نیز با علم به این شرایط، پیش از این سفر با‌وجود شعارهای حقوق بشری‌اش اعلام کرد هدف از این سفر بن سلمان نیست بلکه افزایش ثبات در بازار انرژی جهان و در واقع مهار قیمت رو به افزایش سوخت در داخل امریکا است.
این در حالی است که به باور کارشناسان فرانس پرس در حالی که بایدن با تسهیل فرایند عادی‌سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی با باز کردن آسمان سعودی به روی پروازهای تجاری تل آویو و امضای 18 سند همکاری دو جانبه با مقامات عربستان به‌دنبال تضمین افزایش تولید نفت در تأسیسات سعودی‌ها است، نه تنها کارشناسان اقتصادی درباره تحقق این چشم‌انداز با توجه به ظرفیت‌های نفتی عربستان تردید دارند که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز در نشست اخیر گروه هفت این افزایش تولید را چندان قابل دستیابی ندانسته است.