مسیرهای خودآگاهی و بهره‌گیری از آن

خودآگاهی دارای انواعی همچون خود ادراکی، خود هوشیار، خودهمانی، تصور از خود و خودپنداره است که هر یک دارای تعبیر و تعریفی است.
خود ادراکی به درک ذهنی فرد از موقعیت، نقش و جایگاه فرد در جامعه اشاره دارد.
خود هوشیار نیز به یک نوع آگاهی هوشمندانه و متعالی است که فرد نسبت به خود دارد.
خودهمانی، آگاهی فرد از هویت و ماهیت خود و جست‌وجو برای حضور در دنیای فردی خود است.
تصور از خود به آگاهی فرد از طریق شناخت خود یا دریافت بازخوردهای نظرات دیگران نسبت به خود اشاره می‌کند.
خود پنداره در واقع به خودارزیابی و درک و شناخت نسبت به نتایج این ارزیابی می‌پردازد.
خود پنداره بر احساس ما از خودمان نیز تأثیر می‌گذارد. کسانی که احساس خوبی درباره خودشان دارند در مقایسه با کسانی که نگرش منفی  به دیگران دارند، از اعتماد به نفس و رضایت بیشتری برخوردارند، افراد موفق‌تری هستند و کمتر احتمال دارد که به سراغ رفتارهای پر خطر همچون اعتیاد به مواد مخدر و سایر رفتارهایی از این دست بروند.
خودآگاهی چهار مسأله مهم را در شاخص‌های مختلف بیان می‌کند تا به واسطه آگاهی از آنها با ابعاد واقعی‌تر و کامل‌تری از خود مواجه شویم.
نخست، مؤلفه شخصیت؛ مفاهیم، ایده‌ها، حقایق، خودساختگی و استقلال، صراحت، تفکر، قاطعیت، جز‌ئی‌نگری یا کلی‌نگری از جمله شاخص‌های مرتبط با این مؤلفه است.
دوم، مؤلفه مهارت‌ها؛ ارتباطات، مهارت‌های فنی، تحلیلگری، همکاری گروهی، حل مسأله، حمایت کنندگی، سازمان دهندگی و برنامه‌ریزی از جمله مشخصات مهارتی است.
سوم، مؤلفه ارزش‌ها؛ خلاقیت، انسان‌دوستی، تعادل در کار و زندگی، قابلیت رهبری، ثبات شخصیت و خطرپذیری از شاخص‌های این مؤلفه است.
چهارم، علاقه‌مندی‌ها؛ هر فردی با شناخت علاقه‌مندی‌های خود و بروز آنها همچون سلامتی، ورزش، سفر، محیط زیست، موسیقی و زیست شناسی نیز می‌تواند به خودآگاهی دست یابد.
خودآگاهی و شناخت مؤلفه‌ها و شاخص‌‌‌‌‌‌های آن می‌تواند موجب شود ما احساسات خود را شناسایی کنیم و از آنها آگاه شویم تا بر همین اساس احساسات خود را بهتر کنترل کنیم. همچنین  از نقاط ضعف و نقاط قوت خود آگاه شویم و با تکیه بر نقاط قوت، نقاط ضعف خود را کاهش دهیم.
خودآگاهی به ما قابلیت آگاهی از  نیازهای خود را برایمان فراهم می‌سازد تا از مسیرهای سالم به رفع نیازهای خود بپردازیم. خود آگاهی موجب می‌شود اهداف واقع‌بینانه‌ای برای زندگی خود تعیین و به این ترتیب از دنبال کردن اهداف بسیار ایده‌آل، تخیلی و کمال‌گرایانه دوری کنیم. همچنین به مدد آن بتوانیم از ملاک‌های ارزشمندی آگاه شده و ارزش خود را در زندگی بیابیم. به این ترتیب از دنبال کردن ارزش‌های کاذب خودداری کرده و با رضایت و آرامش بیشتری زندگی کنیم.در نهایت فرایند هویت‌یابی خود را به طور سالمی به انجام برسانیم. دستیابی و کسب یک هویت سالم موجب می‌شود زندگی بزرگسالی بر پایه‌های محکم و قوی‌تری بنا شوند.
چگونه به خودآگاهی برسیم؟
۱. پذیرش خود: پذیرش خود یکی از عوامل مؤثر در رشد مهارت خودآگاهی است. خودمان را با تمام نقاط قوت و ضعف‌مان بپذیریم و دوست داشته ‌باشیم. مسلماً عوامل متعددی در چگونگی پذیرفتن خود، به همان شکل که هستیم، نقش دارند اما یکی از عوامل مؤثر، پذیرفتن اشتباهاتی است که از ما سر می‌زند.
۲. پذیرش دیگران: به معنای پذیرش انسان‌هاست به همان شکلی که هستند. یک عامل مؤثر دیگر در رشد مهارت خودآگاهی پذیرش دیگران است. با وجود تمام شباهت‌ها و تفاوت‌های بین‌فردی، به نظر می‌رسد که دو عامل زیربنایی وجود دارد که تمامی تفاوت‌ها از آنها نشأت می‌گیرند، یعنی تفاوت‌های ژنتیکی و توارثی و تفاوت‌های محیطی که باعث می‌شوند نتوانید هیچ دو نفری را شبیه به هم پیدا کنید.
۳. قبول مسئولیت‌ها: با قبول مسئولیت‌ها، در رشد اعتماد به نفس و رسیدن به خودآگاهی بیشتر گام بسیار مهمی برداشته‌اید. مسئولیت‌پذیری و درگیر شدن با مسائل مربوط به آن باعث می‌شود که به نقاط قوت و ضعف خود بیشتر پی ببریم. یکی از بزرگ‌ترین موانع در این راه ترس از شکست و اشتباه کردن است.