تئــاتر هنر صلح است

محسن بوالحسنی: «توراندخت» نمایشی‌ است به کارگردانی مشترک نسیم ادبی و ندا شاهرخی که این شب‌ها ساعت ۲۱ در سالن شماره یک سپند روی صحنه می‌رود. این نمایش که متن آن از برتولت برشت است اثری کمدی‌ است و مثل بسیاری دیگر از آثار برشت نگاهی نقادانه و البته آگاهی‌بخش دارد همان‌طور که خودش معتقد است: «ضرورت اجرای تئاتر ایجاد آگاهی است.» در این اثر هم موسیقی و آواز جایگاه ویژه‌ای دارد که در اجرای این نمایشنامه سعی شده به این موضوع بخوبی پرداخته شود.

 از ایده تا اجرا
ندا شاهرخی یکی از کارگردان‌های این نمایش در گفت‌وگو با «ایران» درباره روند شکل‌گیری ایده تا اجرای این نمایش می‌گوید: «در واقع این نمایش کار پایانی کارگاه ایده تا اجرای مؤسسه فانوس است که من و نسیم ادبی آن را هدایت و کارگردانی کردیم. بچه‌ها‌یی که از ترم‌های مقدماتی با ما همراه بودند و به ترم متوسط و پیشرفته رسیدند و وارد مرحله ایده تا اجرای این کار شدند. در واقع ما فقط با شاگردان مؤسسه خودمان کار را پیش بردیم. آنها را آموزش دادیم و درانتهای دوره پیشرفته‌شان یک کارگاه ایده تا اجرا تعریف کردیم و آن را با بچه‌ها پیش بردیم و هدف‌مان هم این بود که بچه‌ها روی صحنه دیده شوند و از طرفی هم با سختی کار و پیچیدگی‌های آن آشنا شوند. به‌هر صورت از آنجا که کارگاه ایده تا اجرای ما همراه با آموزش بود تقریباً 6 -7 ماهی طول کشید و تقریباً دو سه ماه هم من و نسیم ادبی داشتیم تکنیک‌های ماسک خنثی و دلقک را با بچه‌ها کار می‌کردیم برای اینکه به این سیستم‌ها و تکنیک‌ها مسلط شوند و بعد متن را شروع کردیم و روی هم از زمانی که آموزش مرتبط با متنی که قرار بود اجرا بشود را شروع کردیم تا کار روی متن و... حدود 7 تا 8 ماه طول کشید.» شاهرخی در پاسخ به این سؤال که نمایشنامه برشت چه جذابیت‌هایی برایش داشته که تصمیم به اجرای آن گرفته می‌گوید: «نمایشنامه توراندخت نوشته برشت بسیار نمایشنامه جذابی است موضوعش مرتبط است با ساختارهای قدرت، نقش پول رانت و اختلاس و... ولی نگاهش کمدی است و جهانی را می‌آفریند و در این جهان با استعاره‌ها و نمادها صحبت می‌کند. توراندخت برشت یک اپرای خیلی جدی بوده و برشت با استفاده از نام اپرا و کمی از داستان، یک نمایشنامه دیگری را خلق می‌کند. این نمایشنامه را برشت در سال 1954 نوشته ولی خیلی جالب است که خیلی به‌روز است. نمایشنامه‌های بزرگی مثل آثار برشت، شکسپیر، ایبسن، چخوف و... در هر زمان و هر مکانی قابل اجرا هستند چون محصول قلم و تفکر نوابغ جهان در این حوزه هستند و طوری نوشته شده‌اند که در تمام روزگاران قابل تعمیم و درک باشند.»
 فاصله برشتی با مخاطب
او در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره برخورد آنها با متن برای اجرای نمایشنامه‌ هم می‌گوید: «ما کاملاً وفادار هستیم به متن برشت. ممکن است 5 درصد کلمات بداهه و یک‌سری چیزهای کوچک توسط بازیگر به کار اضافه شود که آن‌چنان زیاد نیست. در واقع می‌توانم به جرأت بگویم کاملاً متن برشت را اجرا می‌کنیم. البته طبیعتاً دراماتورژی انجام شده چون متنی که خود برشت نوشته سه ساعت است و ما آن را به یک ساعت و ده دقیقه رساندیم و در واقع صحنه‌هایی را حذف کردیم ولی چیزی را به متن و ادبیات برشت اضافه نکردیم یا چیزی از خودمان در نیاوردیم. صرفاً یک‌سری از صحنه‌ها را حذف کردیم تا متن کوتاه‌تر شود. زمان بازبینی هم بازبین‌های محترم اشاره کردند که وقتی متن را خواندند گفتند یک متن طولانی چطور قرار است کوتاه شود ولی وقتی پای کار نشستند، گفتند بسیار قابل تحسین بود که هم به متن وفادار بودید و هم ضمن کوتاه شدن کار، لطمه‌ای در متن اصلی ایجاد نشده است. او اضافه می‌کند: «ما سعی کردیم در اجرا فاصله‌ای که برشت نسبت به بازیگر و تماشاگر مد نظر داشته را عملی کنیم. یعنی وقتی تماشاگر این کار را می‌بیند هم از یک طرف احساس می‌کند این فرد خود نقش است و از یک طرف احساس می‌کند نه خود آن آدم نیست و با آن فاصله دارد و در واقع ما اصلاً به سمت رئالیستی بودن پیش نرفتیم و این فرم بازی بسیار سخت است و برای اینکه بازیگری را بین فرد و نقش ایجاد کنیم که همزمان باید این اتفاق برای تماشاگر بیفتد که نقش را دوست داشته باشد و آن را دنبال کند و در عین حال بفهمد که بازیگری دارد نقش آن را بازی می‌کند. در این اجرا ما از تکنیک ماسک خنثی استفاده کردیم که بسیار تکنیک عالی بود و یک فرم جدید است که بازیگران ما آن را در «توراندخت» تجربه کردند.»

هنر صلح
شاهرخی در پایان این گفت‌وگو تجربه کار با هنرجویان تئاتر را این‌طور توصیف می‌کند: «تمام تلاش ما این است که شناخت درستی از تئاتر به هنرجوها ارائه بدهیم و این مسأله را برایشان جا بیندازیم که تئاتر جای معروف شدن و پولدار شدن نیست. تئاتر یک شیوه و راه برای زندگی‌ است و شما وقتی واردش می‌شوید مثل یک راه عرفانی باید در تعالی روح‌تان قدم بردارید و با خودتان و جهان به صلح برسید. به همین علت می‌گویند تئاتر هنر صلح است. به‌همین دلیل وقتی هنرجو در یک کار گروهی شرکت می‌کند علاوه‌بر مسئولیت‌های دیگر، نسبت به خودش و گروهی که با آنها کار می‌کند هم مسئول است. باید یکدیگر را دوست داشته باشند تا بتوان یک کار موفق را روی صحنه برد. البته که حتماً مشکلات و چالش‌هایی وجود خواهد داشت اما باید بر همه آنها فائق آمد و به عشق و دوستی فکر کرد. همه اینها به هنرجو کمک می‌کند خودش را بهتر بشناسد و در نهایت اینکه وقتی فرد با خودش به صلح می‌رسد با جهان به صلح می‌رسد و هدف ما این است که این مفهوم تئاتر را برای هنرجویان‌مان روشن کنیم.»