روابط نزدیک کاخ سرخ با قاره سیاه

روح‌الله مدبر
کارشناس مسائل روسیه

روسیه از زمان اتحاد جماهیر شوروی تمرکز ویژه‌ای بر آفریقا داشته است طوری که در این دوره بیش از 200 شرکت این کشور در آفریقا فعالیت می‌‌کردند. پس از فروپاشی شوروی نیز هرچند در مدتی کوتاه وقفه‌ای در این سیاست خارجی روس‌ها به وجود آمد اما این وقفه در دوره ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین برطرف شد و آفریقا به عنوان یکی از راهبردهای سیاست‌های خارجی روسیه در مرکز توجه کرملین قرار گرفت. سفر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به شمال آفریقا نیز در همین راستا انجام شده است.
روسیه در دو دهه اخیر به طور جدی روی قاره آفریقا هدفگذاری کرده است. در همین راستا نیز مرکز راهبردی و استراتژیک مطالعات برنامه‌ریزی در حوزه آفریقا در این کشور تأسیس شد که دیپلمات‌هایی که در دوره شوروی در آفریقا فعال بودند، در آن به کار گرفته شدند. این مرکز از بدو تأسیس بسیار فعال بوده است. از جمله نشست سران و رهبران کشورهای آفریقایی که با حضور هزار مقام آفریقایی نخست‌وزیر، رئیس‌جمهور و رئیس پارلمان و شخصیت‌ها و نخبگان سیاسی سال 2019 در سوچی برگزار شد، از دستاوردهای این مرکز بود. بعد از عملیات روسیه در اوکراین نیز همگرایی روسیه و آفریقا به سطح بالاتری رسید.
نخستین مقصد سفر لاوروف به شمال آفریقا به مصر بود، زیرا روسیه این کشور را مرکز اصلی فعالیت خود در آفریقا قرار داده و در حوزه توسعه زیرساختی در این کشور بسیار فعال بوده است. همچنین در کنار کانال سوئز، مرکزی به نام بندر سعید را تأسیس کرده که به عنوان بندر یا مسیر جایگزین در کنار کانال سوئز فعالیت می‌‌کند و یک مجموعه بزرگ تجاری، اقتصادی، بین‌المللی محسوب می‌‌شود. به‌رغم اینکه غرب از حضور روسیه در آفریقا هراسناک بوده و فعالیت‌های متعددی انجام داده تا مانع حضور روسیه در قاره سیاه شود در 10 ساله دوم ریاست‌جمهوری پوتین، حوزه نفوذ روسیه در  این قاره افزایش پیدا کرده است. اکنون با وجود تحریم بیش از 5 هزار قلم کالای روسی توسط امریکا، صادرات روسیه به آفریقا نه تنها کاهش پیدا نکرده که کشورهای آفریقایی سعی دارند مناسبات خود را با روسیه تعمیق دهند.
علاوه بر این، یکی از اهداف سفر سرگئی لاوروف به آفریقا معرفی این کشور از جناح غرب به عنوان مسئول بحران غذایی بوده است. روسیه برای شکستن این تبلیغات یک بسته حمایتی شامل غلات مواد غذایی و خوراکی برای آفریقا در نظر گرفته و تبلیغات روس‌هراسی را کاهش داده است. این در حالی  است که اروپا بعد از افزایش 500 درصدی قیمت‌ها در قاره سبز کمک به آفریقا را متوقف کرد. نکته بعدی این است که تبادلات مالی روسیه با کشورهای آفریقایی چون مصر، آفریقای جنوبی، آفریقای مرکزی، آنگولا و گینه بر اساس روبل است و به همین دلیل در مسیر تحریم‌های غرب علیه روسیه که مبادلات با این کشور بر اساس دلار را تحریم کرده‌اند، قرار نمی‌گیرد.
سفر لاوروف به شمال آفریقا همچنین تأکیدی بر مناسبات نزدیک کرملین با این کشورها است. طبق آماری که وزیر دفاع روسیه در جلسه شورای عالی امنیت روسیه به ریاست پوتین اعلام کرده، بیش از 16 هزار نفر از مردم شهرهای مختلف قاره آفریقا به عنوان نیروهای داوطلب در سامانه وزارت دفاع روسیه برای عملیات ویژه علیه اوکراین، ناتو و غرب ثبت‌نام کردند که این موضوع نشان می‌‌دهد تبلیغات غرب در آفریقا در ابعاد مختلف علیه روسیه شکست خورده است. همچنین بیش از 11 کشور آفریقایی تفاهمنامه امنیتی و نظامی  با روسیه را تمدید کردند و از مشتری‌های اصلی سلاح‌های روسی هستند. به این فهرست می‌‌توان فعالیت‌های فرهنگی مانند فیلمسازی‌های مشترک روسیه با کشورهای آفریقایی را هم افزود. روسیه همچنین در جذب نخبگان آفریقایی موفق عمل کرده است و سالانه بیش از 20 هزار دانشجوی آفریقایی توسط سازمان فرهنگی تحت نظر وزارت خارجه جذب دانشگاه‌های روسی می‌‌شوند. روسیه در حوزه راه‌آهن و شبکه ترانزیتی نیز برای مرتبط کردن کشورهای مصر، تونس، الجزایر و لیبی راه‌آهن ایجاد کرده است و با آموزش و بکارگیری متخصصان آفریقایی با قاره سیاه همکاری می‌‌کند. اینکه لاوروف در سفر به مصر بیان می‌‌کند ما به خانه خودمان آمدیم و پوتین نیز از اصطلاح رفقای قدیمی و شرکای جدید استفاده می‌‌کند، نشان‌دهنده عمق استراتژیک در کل آفریقا و خنثی‌سازی سیاست‌های یکجانبه‌گرای امریکا است. از همین رو ایران با توجه به عمق استراتژیک و همکاری نزدیک روسیه و آفریقا  و عدم جبهه‌گیری امریکا در آن، می‌‌تواند از این فرصت برای افزایش نفوذ در آفریقا بهره ببرد.