رقابت بر مبنای همکاری

راضیه خوئینی 
خبرنگاراندیشکده‌های فرانسوی درباره روابط راهبردی 

هفته گذشته کشورمان شاهد رخداد مهمی بود؛ برگزاری نشست «آستانه» و حضور رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه در ایران. اهمیت این رویداد تا اندازه‌ای بالا بود که برخی رسانه‌های خارجی همچنان به تحلیل آن می‌پردازند.
روزنامه لزاکو با انتشار گزارشی تحلیلی با عنوان «روسیه و ایران روابط اقتصادی‌شان را تقویت می‌کنند» نوشت: دو کشور ایران و روسیه که تحت‌تأثیر تحریم‌های شدید از سوی غرب هستند، قصد دارند روابط اقتصادی خود را گسترش بدهند، اما در پشت پرده این ماجرا نکته ظریف‌تری نهفته است.
سه‌شنبه هفته گذشته قطاری از مسکو با گذر از چند کشور، پس از سفری یک هفته‌ای به خاک ایران رسید؛ قطاری که با افتتاح یک مسیر جدید برای تبادلات تجاری قطعاً نماد تقویت تجارت میان ایران و روسیه خواهد بود.
این قطار حامل 39کانتینر بار، از طریق کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به کشتی باربری در بندرعباس ملحق می‌شود تا به مقصد نهایی هند برسد. این راهگذر برای تجارت میان روسیه، ایران، هند و کشورهای آسیای‌مرکزی در زمان اعمال تحریم‌های غرب راه‌اندازی شد؛ یک محور جدید حمل‌ونقلی چندوجهی به طول 7200 کیلومتر که از سال 2000 با هدف جایگزینی امن برای کانال سوئز و سرعت‌بخشی به تحویل کالاها تا ده‌ها روز زودتر و درعین حال کاهش هزینه‌ها تا 30درصد طراحی شده است. از طرفی ایران در این سرمایه‌گذاری از جایگاهی مرکزی برخوردار است، چراکه به چهارراه تجاری جدیدی تبدیل خواهد شد.
در واقع ایران به‌ دنبال بازگشایی سیاسی و اقتصادی از طریق افزایش تجارت با روسیه است. تجارت میان دو کشور با رشدی 81درصدی به رکورد 3.3میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است. با این حال رئیس‌جمهور ایران این حجم از تبادلات را همچنان ناکافی دانسته و از برنامه‌ریزی برای افزایش تجارت دوجانبه به میزان سالانه 10میلیارد دلار پرده برداشت.
تیری کویل تحلیلگر مسائل ایران در اندیشکده روابط بین‌الملل و استراتژیک (ایریس-IRIS) با اشاره به رشد سریع حمل و نقل ریلی بین سال‌های 2017 تا 2021 بیان کرده ایران نیز در چنین وضعیتی قرار دارد و با توجه به گفتمان دیپلماتیک کنونی ایران، چنین رشدی احتمالاً در انتظار ایران نیز خواهد بود.
«کلمنت ترم» محقق اندیشکده فرانسوی روابط بین‌الملل (Ifri) نیز با اشاره به وجوه اقتصادی و امنیتی توافقنامه‌های امضا شده میان ایران و روسیه معتقد است این دو کشور در تلاشند دو اقتصاد مکمل را ایجاد کنند. وی دراین باره می‌افزاید: ایران در سال‌های اخیر عمدتاً کالاهای کشاورزی به روسیه صادر نموده و غلات و محصولات صنعتی وارد کرده است و در مقایسه با تجارت بین تهران و پکن این میزان هنوز جای رشد دارد، چراکه دو کشور به لطف سیستم مبادله نفت با محصولات تولیدی، سطح تجارت را تا حدود 10میلیارد دلار در سال 2020 افزایش داده‌اند.
کلمنت ترم اشاره می‌کند که با وجود روابط عمیق دو کشور، ایران همچنان به‌عنوان کشوری مستقل و پیشرو است و با ذکر نکته‌ای حائزاهمیت می‌گوید: ایران و روسیه دو کشور بزرگ صادرکننده نفت و گاز هستند که گاهی تا مرز رقابت هم پیش می‌روند، اما این رقابت در بازار نفت مانع از همکاری و نزدیکی دو کشور نشده است؛ در ایران شرکت‌های داخلی و روس به طور مشترک چندین پروژه صنعتی را دنبال کرده و حتی در برخی رسانه‌ها خوانده می‌شود که تمایل به ساخت رآکتورهای هسته‌ای جدید نیز دارند. از طرفی روسیه کالاهایی به اصطلاح «دومنظوره» با قابلیت خدمت در عرصه نظامی به ایران عرضه می‌کند. باید یادآور شد این دو کشور در درجه اول دارای رابطه‌ای امنیتی هستند، اما این ارتباط به بهبود روابط در سایر حوزه‌ها نیز گسترش یافته است.
کلمنت ترم تحلیل می‌کند که مسکو و تهران بر لزوم پایان دادن به هژمونی امریکا توافق نظر دارند تا جایی که ایران از سال 1991 با مواضع روسیه همسو شده است. جمهوری اسلامی ایران در عین حال که ضد امریکایی است، از مسکو حمایت می‌کند.
تیری کویل نیز معتقد است اتحاد جمهوری اسلامی ایران با روسیه و چین می‌تواند نتایج راهبردی قابل‌توجهی داشته باشد، بویژه آنکه کرملین در مذاکرات هسته‌ای نیز حامی ایران بوده است و روسیه یک شریک استراتژیک واقعی برایش به شمار می‌آید. دو کشور که به‌ دنبال انجام تبادلات تجاری بدون دلار هستند، مسیرهای تجاری جدیدی مانند کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب را گشوده‌اند. این در حالی است که واشنگتن تقریباً به این اطمینان رسیده که تهران حتی می‌تواند هواپیماهای بدون سرنشین‌اش را دراختیار روسیه و سایر کشورها بگذارد.