سطحی‌نگری؛ حاصل فراوانی اطلاعات

دکترحجت عرفانیان‌پور
مدرس سواد رسانه

یکی از پیامدهای حضور مداوم در شبکه‌های اجتماعی و در اینترنت، سطحی‌نگری و سطحی‌اندیشی است؛ اما چگونه می‌شود  فضایی که دائماً در حال دادن اطلاعات به ماست، ما را به سمت سطحی‌نگری و سطحی‌اندیشی و در ادامه فاصله گرفتن از شناخت می‌برد و فراتر از آن به بی‌معنایی و پوچی می‌رساند و به نوعی درک نادرست را در وجود ما رقم می‌زند. در واقع همه افراد در طول زندگی خود دارای یک توانایی به نام هوش هستند. این هوش باعث می‌شود که ما به روابط عادی بین اشیا و موجودات و قوانین حاکم بر روابط پی ببریم. درجه هوش در افراد مختلف متفاوت است؛ از این‌رو برداشت‌هایی که افراد از اتفاقات و رخدادهای پیرامون خود دارند، نیز متفاوت است. برای همه گروه‌ها در ابتدا مسائل در سطح است؛ اما به‌تدریج که میزان و درجه سواد، آگاهی و خردمندی و دانایی افزایش می‌یابد، نگرش افراد عمیق می‌گردد. این مسأله را می‌شود با یک مثال ساده ملموس شرح داد. یک سلام و علیک ساده بین دو نفر را در نظر بگیرید. ظاهر و سطح ماجرا برای یک فرد ساده‌اندیش این است که پاسخ سلام داده شده؛ ولی وقتی نفر سومی شاهد باشد که کمی عمیق‌تر به ماجرا می‌نگرد، ممکن است در این سلام سردی و بی‌توجهی ببیند یا گرمی و صمیمیت؛ در واقع این سواد رسانه است که ما را به کنه روابط افراد و اشیا می‌رساند و سبب می‌شود که از سطحی‌نگری خارج شویم؛ اما پرسش این است که چگونه حضور در شبکه‌های اجتماعی سبب بروز آسیب سطحی‌نگری می‌شود؟ باید بگویم که فراوانی و سرعت، همواره دو فاکتوری است که ما را از چرایی موضوعات دور می‌کند و در سطح نگه می‌دارد و سبب می‌شود که هدف واقعی صاحبان رسانه و آنچه در پس ماجرا است، بر ما در جایگاه کاربران رسانه، آشکار نشود و از واقعیت رخدادها فاصله بگیریم و جدا بیفتیم. اگر می‌خواهیم چنین نشود، باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا بخشیم.
با یاری گرفتن از مهارت تفکر نقاد می‌توان کمی در مسائل عمیق شد. نخست آنکه به صدق و کذب خبری که برای ما فرستاده شده، از نگاه منطقی بیندیشیم و با ابزارهایی که در دست داریم و بررسی منع خبر، آن را راستی‌آزمایی کنیم. دیگر اینکه از خود بپرسیم که فرستنده خبر کیست؟ آیا ممکن است غرض یا نفعی در میان باشد؟ چه کسی یا کسانی از انتشار چنین اخباری ممکن است سود ببرند؟ آیا ارسال این خبر به دیگران یا اقدام درباره محتوای خبر ممکن است برای من تبعاتی به دنبال داشته باشد؟ یا برای جامعه زیانبار باشد؟ دست‌کم اینکه با سیاه‌نمایی حال مردم را بد کند؟ سواد رسانه، همواره ما را به انتخاب بهتر رهنمود می‌کند.