زمستان کسری گاز داریم قطعی گاز، نه !

گروه اقتصادی / با وجود اقدامات توسعه‌ای در زمینه تولید گاز از جمله اجرای طرح توسعه فاز 11 میدان مشترک پارس جنوبی طی یک سال اخیر و بازگرداندن برخی از ظرفیت‌ها مانند تولید فاز 16 این میدان، همچنان برآورد می‌‌شود که امسال نیز کشور مانند 2 سال اخیر با کسری 200 تا 250 میلیون مترمکعبی مواجه باشد. این مساله نیز دو علت دارد؛ نخست، کمبود سرمایه‌گذاری طی سال‌های اخیر و دوم، بی توجهی به بهینه‌سازی مصرف گاز در دولت‌های قبل.  بر اساس برنامه ششم توسعه اکنون نیاز کشور برای تأمین تقاضای داخلی و همین‌طور صادرات، یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب گاز است که برای ایجاد این ظرفیت در سال‌های  اخیر سرمایه‌گذاری صورت نگرفته و ظرفیت کنونی در حدود یک میلیارد مترمکعب است. همین موضوع باعث شده که در زمینه عرضه و تولید گاز نسبت به مصرف کشور با کمبود مواجه شود. لذا کمبود گاز در زمستان امسال نیز مانند سال گذشته به سبب عدم سرمایه‌گذاری در بخش تولید گاز طی سال‌های اخیر و همین طور بهینه‌سازی مصرف وجود خواهد داشت. به طوری که وزیر نفت می‌‌گوید: «امسال هم با کسری گاز مواجه‌ایم، اما مثل پارسال اجازه نمی‌دهیم که مردم عزیز کشورمان دچار چالش و مشکل شوند.» اما فراتر از امسال، برای سال‌های آتی باید چه اقدامی انجام شود تا کشور به جای آنکه هر سال عرضه به بخش غیرمولد خانگی را افزایش دهد، ظرفیت مازاد تولید گاز برای صادرات نیز داشته باشد؟
خطر سرایت بحران کمبود گاز حتی به تابستان
مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران در این باره به «ایران» توضیح می‌‌دهد: «بر اساس گزارش شرکت ملی نفت ایران، کشور ما با 07/33 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز باقیمانده، سهمی معادل 6/16 درصد از کل ذخایر اثبات شده گاز جهان را در اختیار دارد. در همین حال، بر اساس آمار شرکت bp در سال 2019، ایران با 32 تریلیون مترمکعب در رده دوم جهانی قرار دارد. در سطح ملی نیز گاز طبیعی با اختصاص سهم بیش از 70 درصد در سبد انرژی اولیه، به عنوان کلیدی‌ترین حامل انرژی کشور مطرح است. با توجه به سیاست اتخاذشده طی سه دهه گذشته مبنی بر توسعه گازرسانی به اقصی نقاط کشور و جایگزینی با سوخت‌های مایع به منظور بهره‌برداری عموم مردم از گاز طبیعی و صادرات فرآورده‌های نفتی، در کنار عواملی مانند سطح پایین بهره‌وری انرژی در نیروگاه‌ها، صنایع عمده، ساختمان‌ها و درصد بالای تلفات انرژی در زنجیره تولید منجر به افزایش قابل توجه مصرف گاز طبیعی در داخل کشور شده است. به طوری که اکنون یکی از تولیدکنندگان بزرگ گاز در جهان هستیم اما در ماه‌های سرد سال با ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی مواجه‌ایم و اگر این وضعیت به درستی مدیریت نشود، مشکل یاد شده در ماه‌های گرم سال نیز یک چالش خواهد بود.»
مدیریت توأمان عرضه و تقاضا
بر اساس پاسخ شرکت ملی گاز به این سؤال که علاوه بر افزایش تولید، راه حل این مشکل چیست؛ می‌‌توان گفت که رفع این مسأله نیازمند مدیریت صحیح در هر دو سوی عرضه و تقاضاست.
مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران توضیح می‌‌دهد: «اگرچه تاکنون قوانین متعددی در ارتباط با بهینه‌سازی انرژی به تصویب رسیده ولی به دلیل نداشتن ضمانت اجرا جدی گرفته نشده است. این در حالی است که طی دو دهه گذشته سیاستگذاری روی گاز طبیعی به عنوان سوخت پاک در سراسر دنیا اجرا شده و ملاحظات زیست محیطی و اخیراً فقدان امنیت انرژی ناشی از تنش‌های منطقه‌ای باعث شده است تا افزایش سهم انرژی‌های حاصل از منابع تجدیدپذیر در دستور کار قرار گیرند. با این حال، ایران با وجود برخورداری از پتانسیل بالای بهره‌برداری از منابع انرژی تجدیدپذیر (بخصوص انرژی خورشید) نتوانسته است استفاده مؤثری داشته باشد و اکنون به دنبال جبران نسبی عقب‌ماندگی تاریخی در این زمینه است.» این گزارش می‌‌افزاید: «همچنین لازم است در اولین قدم با بهره‌برداری بهینه از منابع موجود نسبت به فراهم کردن زمینه‌های لازم برای توسعه صنعت گاز اقدام کرد. بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش‌های مختلف اقتصاد و حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌ها و شرکت‌های خدمات انرژی از جمله سیاست‌هایی است که می‌تواند در اجرای این منظور مد نظر قرار گیرد. در همین ارتباط، ضروری است که با تعیین معیارهای لازم، ابزارهای حمایتی متوجه مؤثرترین و کارآمدترین شرکت‌های دانش بنیان که بیشترین اثرگذاری را در توسعه صنعت برعهده دارند، شود. در عین حال، توسعه صنعت گاز و ارتقای منافع ملی نیازمند هماهنگی همه بخش‌ها در استفاده بهینه از منابع گاز طبیعی (افزایش راندمان مصرف گاز طبیعی) و همچنین همراهی مردم در بهینه‌سازی مصرف است. مدیریت مصرف و کاهش شدت مصرف انرژی یکی از رئوس چرخش‌های تحول‌آفرین در سند تحول دولت سیزدهم است که به منظور ایجاد تغییر مطلوب در زیرساخت انرژی کشور پیش‌بینی شده است. همین طور طراحی و راه‌اندازی بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی همراه با تغییر شرایط عمومی قراردادهای نفتی و سایر حمایت‌های دولتی، اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل و پایش مصرف در کل زنجیره تولید تا مصرف انرژی از دیگر عوامل مؤثر در توسعه صنعت گاز است که در سند تحول مردمی نیز به آن اشاره شده و پیاده‌سازی دقیق آن در حوزه نفت و گاز کشور می‌‌تواند به ارتقای زیرساخت‌های این حوزه منجر شود.»
برنامه چیست؟
جدا از بحث تأمین نیاز و تقاضای داخلی، از نگاه کارشناسان، بهینه‌سازی و مدیریت مصرف گاز، بال دوم موفقیت ایران برای حضور گسترده در بازار گاز جهان است. حسین آب‌نیکی، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت با اشاره به اینکه در این دولت بهینه سازی مصرف انواع انرژی از جمله گاز به یک اولویت و ضرورت ملی تبدیل شده است، به «ایران» می‌‌گوید: «البته بهینه‌سازی مصرف انرژی نیازمند مشارکت نهادهای دیگری مانند وزارتخانه‌های صمت، راه و شهرسازی و نیرو است. با این حال، وزارت نفت اقداماتی مانند طرح تأمین و جایگزینی بخاری گازسوز راندمان بالا را با بخاری‌های مرسوم گازی آغاز کرده و در این راستا با مدیریت مصرف قدم‌هایی برداشته است. در صورت اجرای برنامه‌های بهینه‌سازی در برنامه پنج ساله هفتم توسعه که در دولت سیزدهم در دست تدوین است، سالانه مقادیر قابل توجهی گاز و فرآورده‌های نفتی صرفه‌جویی می‌شود و با دستیابی به این اهداف شدت مصرف انرژی تا سطح قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد داشت.»


نگاه
خط قرمزی به نام امنیت انرژی
با وجود بیش از 200 میلیون متر مکعب کمبود گاز در برخی از روزهای زمستان سال گذشته، اما کشور دچار چالش خاموشی ناشی از کمبود سوخت  یا قطع گاز ویژه در بخش خانگی نشد. چرا؟
 اولین اقدام یک سال اخیر برای مدیریت این چالش، رفع گلوگاه‌های موجود در پالایشگاه‌های گازی، راه‌اندازی ایستگاه‌های جدید تقویت فشار و تکمیل و بهره‌برداری از برخی چاه‌های گازی میدان مشترک پارس جنوبی بوده است. شرکت نفت و گاز پارس دی‌ماه پارسال (۱۴۰۰) رکورد برداشت از میدان مشترک پارس جنوبی را با برداشت ۷۰۵ میلیون مترمکعب ثبت کرد تا نقش مهمی در امنیت انرژی کشور داشته باشد. 
دومین اقدام، احیای سوآپ گاز ترکمنستان از مسیر ایران به مقصد آذربایجان بود. قرارداد عملیات سوآپ سه‌جانبه میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان کمک شایانی به پایداری شبکه گاز کشور در شمال‌شرق کرد. ایران بر اساس این قرارداد سالانه ۱,۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را به آذربایجان تحویل داد.
سومین اقدام، افزایش قیمت کرایه ناوگان حمل فرآورده‌ها، بهره‌گیری از ناوگان ریلی برای انتقال فرآورده‌ها، ممنوعیت صادرات برش سنگین تولیدی پتروشیمی‌ها برای جبران کمبود سوخت مایع نیروگاه‌ها (که سبب شد حدود ۲ برابر بیشتر از سال گذشته (۱۳۹۹) برش سنگین به نیروگاه‌ها تحویل داده شود) و... بود.
چهارمین اقدام، جایگزینی سوخت مایع با گاز طبیعی در صنایع بود که (در فصل سرد سال ۱۴۰۰) سبب شد نزدیک به ۲۰ درصد بیش از سال ۱۳۹۹ سوخت مایع به صنایع عمده بالاخص سیمان تحویل داده شود.
در نهایت پنجمین اقدام در بخش مصرف رقم خورد، کنترل و بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور با اقدام‌هایی چون اعمال تعرفه تشویقی مشترکان دارای مصرف بهینه و افزایش قیمت تعرفه گاز مصرف‌کنندگان پلکان‌های بالای بخش خانگی (که از سال ۹۴ تاکنون تغییر نکرده بود) که در نتیجه آن حدود ۲۸ میلیون مترمکعب گاز (معادل یک فاز پارس جنوبی با حدود ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری) صرفه‌جویی شد.
امسال نیز اقداماتی مشابه برای عبور بدون دغدغه از زمستان سرد رقم خواهد خورد، اما بهینه‌سازی مصرف گاز یک موضوع مهم و میان‌مدت است که باید با کمک همه نهادهای مرتبط دنبال شود.