فرصتی برای دیپلماسی

سالار نامدار وندایی
کارشناس روابط بین الملل

هفتاد و هفتمین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد از 22 شهریور آغاز شده است و تا 5 مهر ادامه خواهد داشت. نمایندگان عالی رتبه کشورهای عضو، شامل سران و وزرای امور خارجه برای اولین بار پس از شیوع ویروس کرونا، به‌صورت حضوری در این اجلاس شرکت خواهند کرد. سازمان ملل متحد اصلی‌ترین و مهم‌ترین سازمان فراگیر بین‌المللی است که موضوعات متنوع و گسترده‌ای را در دستور کار خود دارد. جلسات دوره‌ای و مستمر ارکان این سازمان فرصتی برای دیپلماسی از طریق تبادل نظر، بحث و گفت‌و‌گوهای دو و چندجانبه را فراهم می‌کند. علاوه‌ براین، سخنرانی در اجلاس مجمع عمومی این امکان را در اختیار شرکت کنندگان قرار می‌دهد که مواضع و دیدگاه‌های دولت متبوع خود را پیرامون مهم‌ترین موضوعات و تحولات بین‌المللی تبیین کنند.
حضور دکتر ابراهیم رئیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور اسلامی ایران در مقر سازمان ملل متحد و سخنرانی در اجلاس مجمع عمومی، از جهات متعددی دارای اهمیت است. طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، علی‌رغم انتقاداتی که ایران نسبت به عملکرد و ساختار سازمان ملل متحد بویژه شورای امنیت داشت، هیچ گاه ارتباط خود را با این سازمان قطع نکرد. به‌صورت مشخص طی بیش از چهار دهه‌ گذشته، ایران در هیچ یک از اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد غایب نبوده و در سطوح وزیر امور خارجه و رئیس جمهور شرکت داشته است. این نکته نشان دهنده نگاه فرصت‌محور جمهوری اسلامی ایران نسبت به حضور در اجلاس مجمع عمومی و بهره‌برداری از آن به‌عنوان فرصتی برای دیپلماسی است.
حتی در طی سال‌های جنگ تحمیلی که نهاد شورای امنیت سازمان ملل متحد با پیشگامی دولت‌های غربی حمایت‌های آشکاری از رژیم متجاوز صدام به عمل می‌آورد، رابطه جمهوری اسلامی ایران با سازمان ملل به‌صورت هوشمندانه و از مجرای دبیرخانه این سازمان پیگیری شد. 
نتیجه این رویکرد در آن برهه، نقش آفرینی فعال آقای «خاویر پرز دکوئیار» به‌عنوان دبیرکل فقید سازمان ملل متحد در جهت روشنگری و نمایاندن حقانیت ایران و نهایتاً انتشار بیانیه‌ای بود که رژیم بعث عراق را به‌عنوان متجاوز و آغازکننده جنگ معرفی می‌کرد. امروز نیز که جنگ اقتصادی ایالات متحده علیه کشورمان در جریان است، حضور رئیس جمهور در اجلاس سازمان ملل متحد در حقیقت ادامه رویکرد هوشمندانه بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در این سازمان در جهت تبیین مواضع و حقانیت ایران و همچنین نشان دادن ماهیت سلطه طلبانه دولت امریکا برای جهانیان است.
مطالبی که نمایندگان جمهوری اسلامی ایران طی ادوار گذشته در سخنرانی‌های خود ضمن اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد بیان کرده‌اند طیف وسیعی از موضوعات را در برمی‌گیرد. «انتقاد از استکبار جهانی و سیاست‌های سلطه طلبانه برخی از کشورها بویژه ایالات متحده امریکا»، «انتقاد از ساختار و عملکرد نهادهایی مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد»، «تأکید بر آرمان فلسطین و حمایت از مظلومان و مستضعفان جهان» در کنار ارائه پیشنهادات عملیاتی به منظور مواجهه با چالش‌ها و مسائل موجود، ساختار اصلی و ثابت مواضع و سخنرانی‌های رؤسای جمهور و وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در اجلاس سازمان ملل متحد بوده است.
در کنار مواضع ثابت و اصولی، جمهوری اسلامی ایران از فرصت حضور در مجمع عمومی، برای بیان نظرات و دیدگاه‌های خود پیرامون مهم‌ترین موضوعات روز جهانی در برهه‌های مختلف زمانی نیز بهره‌برداری کرده است. به‌صورت کلی جمهوری اسلامی ایران یک بازیگر فعال و دارای ظرفیت در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی شناخته می‌شود. از طرفی دیگر نقش ایران به‌عنوان یکی از اعضای مؤسس سازمان ملل متحد و استمرار تعامل با این سازمان طی سال‌های متمادی، نشان‌دهنده جایگاه ویژه تعاملات بین‌المللی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.
اجلاس مجمع عمومی که از چند روز گذشته آغاز شده، از این جهت که اولین اجلاس حضوری پس از همه‌گیری ویروس کرونا و مقارن با تحولات مهم بین‌المللی است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 
حضور ایران در سطح عالی رئیس جمهور می‌تواند زمینه ساز بهره‌برداری از فرصت‌های موجود در چهارچوب دیپلماسی چندجانبه و دوجانبه باشد. سخنرانی دکتر رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، انعکاسی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و از این جهت مورد توجه سایر کشورها قرار دارد. پیام‌هایی که در بستر مواضع و اظهارات اعلام شده در سخنرانی مجمع عمومی منتقل می‌شوند از کارکرد مهمی در سیاست خارجی برخوردار هستند و مجموعه‌ای از اهداف، اولویت‌ها و برنامه‌های کلان را بازنمایی می‌کنند. از این جهت دوستان و دشمنان جمهوری اسلامی ایران برداشت‌ها و تفاسیر متناسب خود را از سخنرانی رئیس جمهور در مجمع عمومی دارند.
علاوه‌بر سخنرانی رئیس جمهور، حاشیه اجلاس مجمع عمومی زمینه‌ مناسبی برای ملاقات‌های چندجانبه است. عضویت ایران در نهادها و سازمان‌هایی مانند «جنبش عدم تعهد»، «سازمان کنفرانس اسلامی»، «سازمان کشورهای صادر کننده نفت» و اخیراً هم «سازمان همکاری‌های شانگهای» این فرصت  را فراهم کرده است که ملاقات‌هایی با هدف تقویت همکاری‌ها و هم‌افزایی در قالب نهادهای مزبور و تبیین مواضع و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران انجام شوند.
اجلاس سالانه‌ سازمان ملل با توجه به اینکه سران و مقامات اغلب کشورها را گرد هم می‌آورد، فرصت مناسبی را برای انجام دیدارها و ملاقات‌های دوجانبه نیز فراهم می‌کند. تقویت مناسبات دوجانبه بویژه با کشورهای همسایه که از اولویت‌های اعلامی سیاست خارجی دولت سیزدهم است، می‌تواند به‌عنوان یکی از اهداف این دسته از ملاقات‌ها تعریف و پیگیری شود.
در مجموع سفر رئیس جمهور به مقر سازمان ملل متحد در نیویورک، سخنرانی در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و انجام ملاقات‌های دو و چندجانبه در راستای سیاست خارجی تعامل‌گرای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد که طی بیش از چهار دهه گذشته پیگیری و اجرا شده است. فرصت حضور و بیان مواضع در اجلاس سالانه مجمع عمومی همچنین فرصتی است که علاوه‌بر اظهارنظر در رابطه با مهم‌ترین روندها و تحولات بین‌المللی، سیاست خصمانه و تهاجمی که برخی از کشورهای غربی به پیشگامی ایالات متحده امریکا در قالب جنگ اقتصادی علیه ایران به راه انداخته‌اند، برای مقامات سایر کشورها و افکار عمومی جهان تبیین شود.