طرح گوبل ناتو در منطقه قفقاز

مهدی فیض اللهی 
کارشناس ارشد خاورمیانه از دانشگاه شهید بهشتی تهران

هدف نانسی پلوسی از سفرچند روزه خود به ارمنستان علاوه‌بر تأثیرگذار بودن بر معادلات داخلی امریکا با توجه به لابی قوی ارمنی و برخلاف شواهد ظاهری بیش از آنکه در کل علیه محور ترکیه وجمهوری آذربایجان و اسرائیل باشد علیه جمهوری اسلامی ایران و نفوذ ایران در ارمنستان و البته روسیه بوده است. ادعاهایی نیز مبنی بر کمک‌های نظامی و مالی برای ارمنستان داشته است. همچنین حضور واعمال نفوذ امریکا در حیاط خلوت نزدیک روسیه نیز نکته‌ای است که باید به آن پرداخت که به درازا کشیدن جنگ اوکراین و تمرکز روسیه بر آن، چقدر در مورد حضور امریکا(پلوسی)در قفقاز جنوبی تأثیرگذار بوده است و اینکه حضور پلوسی در ارمنستان را باید چون «آتش بیار معرکه» قفقاز جنوبی دانست که بر ضد منافع روسیه و ایران وارد عمل شده یا اینکه در قالب «تحمیل کریدور زنگزور» بر ارمنستان در راستای ایجاد کریدور زنگزور که می‌توان از آن به‌عنوان دالان-تورانی-ناتونیز نام برد، تلاش خواهد کرد. حتی در این بین می‌توان به طرح گوبل که توسط امریکا قبلاً ارائه شده بود نیز اشاره داشت که در صورت اجرایی شدن آن ایران مرزهای خود با ارمنستان را از دست می‌دهد و روسیه نیز با توجه به خاتمه یافتن درگیری‌ها در قفقاز جنوبی حداقل بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان حضور و نفوذ نظامی خود را در قالب صلح‌بان از دست خواهد داد.نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان امریکا، از اعضای حزب دموکرات و از امریکایی‌های ایتالیایی‌تبار و نخستین زنی است که به‌عنوان رئیس مجلس نمایندگان امریکا انتخاب شده است.در سفرهای اخیر خود که وارد کی‌یف اوکراین وبا حضورجنجالی و تنش‌زا و با اهداف تحریک چین برای حمله به تایوان و قرار دادن آن کشور در تله توسیدید به تایوان رفته و حاشیه ساز شده بود، در دو روزگذشته نیزدر ایروان ارمنستان با رئیس مجلس و نخست‌وزیر آن دیدار کرد. پلوسی بالاترین مقام امریکایی است که از زمان استقلال ارمنستان از اتحاد جماهیر شوروی، به آن سفر داشته است. هدف از این سفر حمایت از «امنیت، ثبات اقتصادی و حکومت دموکراتیک در ارمنستان و منطقه قفقاز» عنوان شده بود.
حضور پلوسی در ارمنستان برای روسیه تبعات بیشتری خواهد داشت. پوتین و روسیه به‌دنبال غربگرایی پاشینیان و دوری ایروان از مسکو، چراغ سبز حمله جمهوری آذربایجان به ارمنستان را در جنگ دوم قره‌باغ داده بود. پوتین در نظر داشت پاشینیان را با این کار به قولی گوشمالی داده و تنبیه کند و نیاز همواره ارمنستان به روسیه را یادآور شود. اما با درگیر شدن روسیه در اوکراین و تمرکز بر جنگ اوکراین و به تبع آن کم رنگ شدن تمرکز بر مسائل قفقاز و عدم حمایت مسکو از ایروان در مقابل باکو و همچنین عدم کمک کشورهای پیمان امنیت جمعی (CSTO) بر ارمنستان، ارمنستان را مجبور به تمایل به غرب و فرانسه و بخصوص امریکا کرد. هرچند این کشورها که یکی به‌عنوان رهبر گروه مینسک و دیگری به‌عنوان عضو این گروه فعال است تا کنون فقط حمایت‌های سیاسی از ارمنستان داشته‌اند که آن هم در خوش بینانه‌ترین حالت آذربایجان را در رسیدن به اهداف خود کمی به تأخیر بیندازد. با توجه به وابستگی بیش از حد ارمنستان در اکثر موارد ومسائل به روسیه از نظر نظامی،اقتصادی، سیاسی و... در کوتاه مدت نمی‌توان حضور و نفوذ امریکا را مهم در نظر گرفت اما در بلند مدت حضور نظامی-اقتصادی امریکا در ارمنستان و در خارج نزدیک روسیه و همچنین در نزدیکی مرزهای ایران، علیه منافع روسیه و ایران تمام خواهد شد.
نانسی پلوسی با محکوم کردن تهاجم اخیر جمهوری آذربایجان به ارمنستان که باعث کشته شدن حدود بیش از 200 نفر از طرفین جنگ شد، خواستار خروج نیروهای آذری از خاک ارامنه شد و همچنین از آمادگی امریکا برای تصویب قطعنامه‌ای علیه تجاوز جمهوری آذربایجان به خاک ارمنستان خبر داد. دولت باکو نیز با واکنش تندی علیه پلوسی اینگونه جواب داد: «اظهارات غیرمستند و ناعادلانه این مقام ارشد امریکایی، ضربه‌ای جدی به تلاش‌ها برای صلح است.» رئیس مجلس امریکا همچنین با حضور و گریه خود در مراسم یاد بودی، کشتار ارامنه توسط عثمانی را هم محکوم کرد. در امپراطوری عثمانی در قرن بیستم یک نسل‌کشی قرن اتفاق افتاده است (در آن زمان، بر اساس برآوردهای مختلف، از ۶۶۰ هزار تا ۱.۵ میلیون ارمنی در قلمرو ایالت کشته شدند). امریکا با تصویب قطعنامه ۲۹۶ مجلس نمایندگان و جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا به اولین رئیس‌جمهور بدل شد که این نسل کشی را به رسمیت شناخت.ترکیه و آذربایجان این رویدادها را به‌عنوان نسل کشی به رسمیت نمی‌شناسند.پلوسی ایران را نیز در اذهان ارامنه به چالش کشید و با حضور در موزه هنرهای کافسجیان و اشاره به یک نقاشی خاص، ایران را درگیر جنگ با ارامنه توصیف کرد که در جواب آن واردانواسکانیان ایران شناس ارمنی با اعتراض به اظهارات پلوسی اینگونه واکنش نشان داد: «در حال حاضر ایران یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های امنیت ارمنستان بوده و رژیم باکو را مهار کرده است.»
هرچند برخی عقیده دارند که ایران وامریکا در بحث عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه هم نظر و در یک راستا قرار گرفته‌اند. اما ایران در این موضوع در عمل از نقش امریکا حمایت نخواهد کرد، ولی در صورتی که نقش امریکا بتواند به شکلی تعریف شود که تغییری در معادلات منطقه ایجاد کند یا جلوی برنامه‌های محور آذربایجان-ترکیه-اسرائیل را بخصوص برای ایجاد کریدور زنگزور و قطع ارتباط زمینی ارمنستان به ایران را بگیرد، در آن صورت به نظر می‌رسد ایران از این موضوع استقبال کند. البته به دور از نظر و واقعیت خواهد بود که انگاشته شود امریکا و اسرائیل علیه منافع یکدیگر وارد عمل بشوند. بیشتر به نظر می‌رسد امریکا و اسرائیل در قفقاز جنوبی تقسیم کار کرده باشند و هر کدام طرف یکی از طرفین دعوا ایستاده و یک هدف نهایی را جلو ببرند.
طرح گوبل: طرحی کاملاً ضد ایرانی در حل بحران قره باغ و درگیری‌های بین ارمنستان و آذربایجان
با توجه به اینکه در حضور نانسی پلوسی در ارمنستان حرفی از این طرح مطرح نشد اما جا دارد که از این طرح امریکایی نیز گفته شود.
طرح گوبل یا طرح معاوضه سرزمینی برای به‌اصطلاح حل بحران قره‌باغ بود. مطابق این طرح، سرزمین‌های جنوب ارمنستان در مرز با ایران به جمهوری آذربایجان واگذار می‌شد تا خاک اصلی به نخجوان وصل شود و در مقابل قره‌باغ به ارمنستان واگذار می‌شد. از بین همه طرح‌های مطرح شده برای حل بحران قره‌باغ، این طرح ضدایرانی‌ترین طرح ممکن بود، چرا که ارتباط زمینی بین ایران و ارمنستان را قطع و ارتباط ایران با دریای سیاه و اروپا را به اراده جمهوری آذربایجان متکی می‌کرد. این طرح بنا به مخالفت‌هایی که در آن زمان رخ داده عقیم ماند. طرح در خارج از منطقه نوشته شده و توسط کنشگران منطقه‌ای ازجمله جمهوری آذربایجان و ترکیه در حال اجرا بود که موضع‌گیری سیاسی و عملی جمهوری اسلامی ایران تا به الان، سد راه اجرایی شدن آن شده است.»
در شکل زیر طرح گوبل و جابه‌جایی اراضی بین دو کشور نشان داده شده است.