دیپلماسی فعال انرژی ایران در شمال آفریقا

گروه اقتصادی/  احیا و تقویت دیپلماسی انرژی کشور حتی در اوج تحریم‌ها، یکی از اولویت‌های کاری یک سال اخیر وزیر نفت بوده است. با این اعتقاد که دیپلماسی فعال انرژی می‌تواند برای کشور امنیت به همراه بیاورد. در این زمینه گام‌هایی نیز برداشته شد؛ ازجمله تحقق آرزوی دیرینه پالایشگاه‌داری فراسرزمینی با مذاکرات سازنده و جذب سرمایه خارجی از کشورهایی که همسو با سیاست‌های امریکا نیستند. حالا در جدیدترین اقدام، وزیر نفت حداکثر‌سازی منافع کشور از شرکت در اجلاس مجمع کشورهای صادرکننده گاز را دنبال کرده و در حاشیه این نشست مذاکره نفتی و گازی با کشورهای دیگر را در دستور کار قرار داده است.
وزارت نفت در این باره گزارش می‌دهد: «بیست‌وچهارمین نشست وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) سه‌شنبه، سوم آبان‌ماه در قاهره پایتخت مصر برگزار شد. وزیر نفت در حاشیه بیست‌وچهارمین نشست وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) در پنج محور اصلی با جمعی از وزیران این مجمع به‌صورت دوجانبه گفت‌وگو کرد. در این دیدارها، درباره بازار و تجارت گاز، صادرات خدمات فنی و مهندسی، تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی، تبدیل تفاهمنامه‌های امضاشده به قرارداد و دیگر زمینه‌های همکاری گفت‌وگو و مذاکره شد. جواد اوجی در قاهره با طارق المولا، وزیر نفت و منابع معدنی مصر، نیکلای شولگینوف، وزیر انرژی روسیه، سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر، محمد عرقاب، وزیر انرژی الجزایر و معاون وزیر نفت ونزوئلا دیدار کرد.»
مذاکرات سازنده در حاشیه بیست‌وچهارمین نشست
مجمع «جی‌ئی‌سی‌اف» که با حضور کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو و ونزوئلا، به‌عنوان ١۱ عضو اصلی جی‌ئی‌سی‌اف و مالزی، نروژ، عراق، پرو، آذربایجان، امارات و موزامبیک به‌عنوان اعضای ناظر برگزار شد، سهم قابل توجهی از بازار گاز را به خود اختصاص می‌دهد. کشورهای صادرکننده گاز عضو مجمع ۴۳ درصد از تولید گاز جهان، ۷۲ درصد از ذخایر گازی جهان، ۵۵ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۵۰ درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (ال‌ان‌جی) را در اختیار دارند.
در این اجلاس وزیر نفت ایران با محکوم کردن تحریم‌های غرب و بیان اینکه تحریم‌ها موجب شکل‌گیری بحران فعلی گاز در جهان شده، اعلام کرد: ایران آمادگی دارد در همه زمینه‌های توسعه‌ صنعت گاز از جمله انجام سرمایه‌گذاری‌های مشترک، سوآپ گاز، همکاری در زمینه چهارچوب قراردادهای گاز، توسعه و صدور خدمات فنی و مهندسی، انتقال دانش و توسعه منابع انسانی متخصص با همه کشورهای عضو مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) همکاری کند. البته فراتر از این اعلام آمادگی، مذاکرات دو جانبه و چندجانبه‌ای با همتایان و نمایندگان کشورهای دیگر داشت که برخی از آنها زمینه همکاری‌های بعدی را فراهم می‌کند.
یک مقام آگاه حاضر در این مذاکرات به «ایران» می‌گوید: «اگرچه فرصت محدود بود و امکان امضای تفاهمنامه و قرارداد در قاهره فراهم نشد اما مذاکرات سازنده‌ای حول اجرایی شدن قراردادها و تبدیل تفاهمنامه‌ها به قرارداد صورت گرفت.»
اهمیت حضور فعال در سازمان‌های بین‌المللی
این اتفاق در حالی رقم خورد که کارشناسان حضور فعال کشور در مجامع بین‌المللی انرژی را نماد دیپلماسی فعال انرژی می‌دانند و معتقدند که می‌تواند دستاوردهای قابل‌توجهی برای کشور به همراه داشته باشد. پیشتر، فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در این باره به «ایران» گفته بود: «در دیپلماسی، هر حضور فعالی یک ابزار اضافی قدرت است. وقتی که کشور در اتحادیه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بیشتری حضور چشمگیر داشته باشد، تحریم‌پذیری کاهش پیدا می‌کند و پرهزینه‌تر از شرایط امروز می‌شود. البته در سال‌های اخیر ایران به نحو مؤثر از ابزارها برای کاربردهای نفت و گاز و انرژی بهره‌برداری نکرده است.» در همین حال، سید محمدعلی خطیبی، معاون اسبق شرکت ملی نفت و نماینده سابق ایران در اوپک نیز می‌گوید: «در راستای دیپلماسی فعال انرژی، حداقل ایران باید در قالب سازمان‌هایی که در آن عضو است، مانند اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز روابط دوجانبه و چندجانبه فعال برقرار کند. موضوعی که در سال‌های گذشته به آن توجهی نمی‌شد.»
بر این اساس به نظر می‌رسد که حالا با خروج دیپلماسی انرژی از انفعال، ایران باید توجه ویژه‌تری به مزایای حضور در این نشست‌ها و اجلاس بین‌المللی داشته باشد. اتفاقی که اخیراً در حاشیه اجلاس شانگهای و درست ساعاتی بعد از عضویت رسمی ایران در این سازمان رخ داد. به طوری که ایران و ازبکستان قراردادی در حوزه پالایش امضا کردند و به موجب این قرارداد، ایران در همکاری با ازبکستان، ارتقا و بازسازی 2 پالایشگاه «بخارا» و «فرغانه» را در دستور کار دارد و به ازای آن صادرات نفت ایران به این کشور رقم می‌خورد؛ به عبارتی مقدمه پالایشگاه‌داری برون مرزی ایران در این کشور رقم می‌خورد.


نگاه
بیانیه پایانی بیست‌وچهارمین نشست وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز
بیست‌وچهارمین نشست وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز(جی‌ئی‌سی‌اف) با صدور بیانیه‌ای به کار خود پایان داد. در این بیانیه آمده است: این نشست بر اهمیت همکاری و هماهنگی میان کشورهای عضو تأکید داشته و یک‌بار دیگر بر حمایت خود از گفت‌وگوهای واقعی و قدرتمند میان تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان را با هدف تضمین امنیت تقاضا و امنیت عرضه، همچنین ایجاد بازارهای گاز باز، شفاف، روان و فارغ از هرگونه تبعیض اذعان داشت. این نشست نگرانی عمیق خود را درباره تلاش‌های انجام‌شده برای تغییر قیمت کشف عملکردهای مدیریت ریسک بازارها و اعمال سقف قیمت با انگیزه‌های سیاسی اعلام کرد. همچنین بر تغییرات عمده در حال وقوع از جمله جریان‌های فیزیکی، عملکردهای بازار، تمهیدات قراردادی و سرمایه‌گذاری در بازارهای گاز طبیعی تأکید داشت. چراکه چنین مداخلات ساختگی در عملکرد بازار تنها به تشدید وضع بازار، ناامیدی سرمایه‌گذاران و به زیان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان منجر خواهد شد. در این نشست عنوان شد که همزمان با نوسان شدید در قطب‌های گازی، قیمت گاز در قراردادهای بلندمدت باثبات‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر است.
ایران در این نشست بر اهمیت زیرساخت‌های حساس انرژی (ملی و بین‌المللی) به‌منظور حفظ عملکرد باثبات بازارهای گاز تأکید کرده و هرگونه آسیب ‌رساندن تعمدی به چنین زیرساخت‌هایی با هدف محدودسازی جریان آزاد گاز در بازارهای جهانی را محکوم می‌کند.