هوش خوبی برای سرقت

فرهنگی/ زمانی که روایت داستان «رحیم سلطانی» (با بازی امیر جدیدی) جلوی دوربینش سر و شکل می‌گرفت، در بدبینانه‌ترین حالت هم اصغر فرهادی تصور نمی‌کرد که سرنوشت خود و فیلم تازه‌اش نزدیک به سرنوشت شخصیت این قصه شود. قهرمان فتح قله‌های جشنواره‌های معتبر سینمایی که در انتظار اعلام رأی درباره دعوای حقوقی پیرامون سرقت ایده فیلم «قهرمان» است، با اتهامات مشابه دیگری نیز روبه‌رو شده است.
آغاز یک اتهام
از روزهای اولین نمایش «قهرمان» در جشنواره کن بود که زمزمه‌های سرقت ایده فیلم در فضای مجازی مطرح شد. آزاده مسیح‌زاده، یکی از هنرجویان فرهادی ادعا کرد که فیلم قهرمان بر اساس مستندی به اسم «دو سر برد، دو سر باخت» است که او در کلاس فرهادی در سال 1393ساخته است. با معرفی «قهرمان» به عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار حرف و حدیث‌ها بر سر این ادعا جدی‌تر شد و در نهایت با اکران فیلم در ایران و مقایسه دو اثر بود که دعوای حقوقی فرهادی و شاگرد سابقش، رسمیت یافت. حال این روزها که فرهادی و علاقه‌مندان جدی سینما منتظر تصمیم نهایی درباره این پرونده حقوقی هستند، ماجرای سرقت ایده توسط این فیلمساز شناخته شده ابعاد تازه‌تری یافته و شاگردان و همکاران سابق او ادعاهای مشابهی را مطرح کرده‌اند.
ادعاهای تازه درباره «رقص در غبار» و «جدایی»
پرونده بحث‌برانگیز مجله نیویورکر درباره دعوای حقوقی اصغر فرهادی و آزاده مسیح‌زاده بار دیگر بازار حرف و حدیث‌ها پیرامون این پرونده جنجالی را داغ کرده است. این مجله به تازگی در گزارشی با تیتر «روز حسابرسی: آیا کارگردان برنده اسکار اصغر فرهادی ایده دزدی می‌کند؟» با جزئیات فراوان تک تک اتفاقات این دعوای حقوقی را مورد بررسی قرار داده و در کنارش به گذشته این کارگردان مطرح ایرانی پرداخت. ریچل اویو نویسنده این مقاله مصاحبه مفصلی با آزاده مسیح‌زاده، اصغر فرهادی، مانی حقیقی، ترانه علیدوستی، گلشیفته فراهانی، نگار اسکندرفر و حتی شاگردان مختلف فرهادی و همکاران قدیمی او انجام داده است. در اظهارات مطرح شده توسط برخی افراد این ادعا مطرح شده که این فیلمساز ایده‌های دانشجویان کارگاه‌های فیلمسازی خود را دزدیده است. عباس جهانگیریان نویسنده و نمایشنامه‌نویس در این مطلب مدعی شده داستان اینکه پسری عاشق در نقش شاگرد یک مارگیر به بیابان می‌رود در اصل مال او بوده اما بعد از توافق اولیه از فرهادی خبری نشده، تا اینکه «رقص در غبار» را به عنوان داور در یک جشنواره بدون نام خود دیده است. او البته گفته که فرهادی از او عذرخواهی کرده و در نسخه تلویزیونی نام او را ذکر کرده است. یکی دیگر از دانشجویان سابق فرهادی به نام مصطفی پورمحمدی، معتقد است که فیلم «جدایی» فرهادی در سال 2012 تا حدودی الهام گرفته از فیلم کوتاهی است که او در سال 2009 در کارگاهی با تدریس این کارگردان ساخته است.
«گذشته»ی مانی حقیقی
یکی از بخش‌های مهم این پرونده اما صحبت‌های مانی حقیقی فیلمساز و بازیگری است که با فرهادی همکاری کرده است. مانی حقیقی نیز ادعا کرده که فیلم «گذشته» فرهادی بر اساس اپیزودی از زندگی خودش ساخته شده است. او مدعی است که فرهادی هرگز اجازه استفاده از داستان زندگی‌اش را نگرفته و تنها زمانی که از حقیقی درخواست بازی در این فیلم را داشته، این موضوع را با او در میان گذاشته است: «عجیب است که کسی به داستان زندگی شما گوش دهد و بعد فیلمنامه‌ای درباره‌اش بنویسد و سپس به شما بگوید دوست‌ داری در آن بازی کنی؟!» آن‌طور که ایسنا گزارش داده، ایندی وایر در گزارشی مرتبط به حاشیه‌های این پرونده، با نقل این ادعاها، نوشته است بسیاری از این افراد همچنان به تأثیر فرهادی بر سینمای ایران احترام می‌گذارند و تنها به این هم راضی بودند که فرهادی فقط از آنها تشکر می‌کرد. سینمادیلی نیز در بازتاب مفصل پرونده پرسروصدای مجله نیویورکر عنوان می‌کند که آزاده مسیح‌زاده می‌گوید که فرهادی را بخشیده اما خطاب به این فیلمساز ادامه می‌دهد «لطفاً فیلم خودتان را ببینید، اگر آن را ببینید می‌توانید خیلی ساده این مسأله را حل کنید. کافیست بگوید باشه، من اشتباه کردم. اما آقای فرهادی این کار را هرگز نکرده. من ناراحتم که آقای فرهادی این‌گونه است. ناراحتم که ایشان فیلم‌هایشان را با دقت تماشا نمی‌کنند. فکر می‌کنم ایشان برای بقیه فیلم می‌سازند و نه برای خودشان.»
اعتراض به یک پرونده جنجالی
جنجالی که نیویورکر به پا کرده البته بی‌پاسخ نماند و جاناتان گاردنر وکیل فرهادی اعلام کرد که تمام شواهد و مدارک فرهادی در پاسخ به مدعیان حذف شده است. در بخشی از متن او که در نشریه ولچر منتشر شده آمده است: «آقای فرهادی برای بیش از 25 سال با هنرمندان دیگر همکاری کرده است، اما خانم آویو تنها چند نفری را مورد توجه قرار داده که از اینکه به اندازه کافی از آنها تشکر نشده، شاکی هستند.» گاردنر روایت آزاده مسیح‌زاده از وقایع را رد کرده و به استدلال فرهادی مبنی بر اینکه او به شاگردانش، از جمله مسیح‌زاده در وهله اول برای ساخت مستند ایده می‌دهد اشاره کرده است. در پاسخ به این شکوائیه سخنگوی نشریه نیویورکر هم در بیانیه‌ای با اشاره به وجود تیمی از چک‌کنندگان حقیقت که تک تک حقایق این مطلب را چک کرده‌اند و همچنین در اختیار داشتن صدای ضبط شده افراد مصاحبه شده و چندین منبع برای اثبات درستی داستان مطرح شده تأکید کرده است: «پای این گزارش می‌ایستیم» در ادامه جنجال‌های ایجاد شده در پی انتشار این پرونده، خبری از شکایت وکیل فرهادی از نشریه نیویورکر منتشر شد؛ تصمیمی که به اعتقاد صاحبنظران این حوزه تصمیمی پرریسک برای آینده کاری فرهادی است. سینمادیلی در بخشی از گزارش خود در واکنش به این خبر، با اشاره به سابقه صدساله مجله نیویورکر و تأثیری که بر جریان روشنفکری دارد اعلام کرده که با شکایت از این نشریه عملاً پرونده فرهادی ابعاد گسترده جهانی ‌پیدا می‌کند.
حالا برنده دو جایزه اسکار در مخمصه‌ای گیر افتاده که خودش همیشه در فیلم‌هایش روی آن مانور می‌داد. اخلاق و قضاوت این بار گریبانگیر آقای کارگردان شده است و او باید درباره این اتهامات که شماری از نزدیک‌ترین همکارانش در سال‌های گذشته به او وارد کرده‌اند پاسخگو باشد. فرهادی دیگر نمی‌تواند با استفاده از دوقطبی‌های داخلی برای خودش زمان بخرد، چرا که جبهه‌ای که روبه‌رویش گشوده شده کاملاً در طیف فکری خودش است و این کار را برای او سخت می‌کند.