در خدمت بحران‌زایی

گروه سیاسی/ ایران به جمهوری آذربایجان توصیه کرد مسیر حل مشکلات قفقاز نه مراجعه به نیروهای فرامنطقه‌ای، بلکه از پایتخت کشورهای منطقه می‌گذرد. الهام علی‌‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان دو روز پیش در مراسمی به مناسبت پیروزی این کشور در جنگ با ارمنستان در شهر «شوشا»، به رزمایش مرزی اخیر نیروهای مسلح کشورمان در مرزهای شمالی واکنش بحث‌برانگیزی نشان داد و مدعی شد: «کسانی که در مرز جمهوری آذربایجان برای حمایت از ارمنستان رزمایش برگزار می‌‌کنند باید این را بدانند که هیچ کسی نمی‌تواند ما را بترساند.» او در حالی نسبت به برگزاری رزمایش نظامی ایران واکنش نشان داده است که جمهوری آذربایجان در هفته‌ها و ماه‌های اخیر از یک‌سو آغازگر بحرانی بوده که به بهانه درگیری با ارمنستان، تحرکات مشکوک سرزمینی در حوزه قفقاز و برنامه حذف مسیر ترانزیتی ایران در مرزهای شمالی‌اش را در دستور کار قرار داده و از سوی دیگر به کانون استقرار صدها نیروی تروریستی و تکفیری تبدیل شده است که از شمال سوریه به این کشور آمده‌‌اند و عملاً تهدیداتی را علیه امنیت ملی ملت ایران رقم زده‌اند. چنانکه معلوم شد شماری از تروریست‌های مهاجم به شاهچراغ شیراز، ملیت جمهوری آذربایجانی داشته‌اند و از این کشور راهی ایران شده‌اند و دست خود را به خون مردم بی‌گناه کشورمان آلوده کرده‌اند.
پیامی که شنیده شد
مواضع بحث‌برانگیز الهام علی‌اف در حالی مطرح شده است که نیروی زمینی ارتش مهرماه گذشته با برگزاری رزمایشی در منطقه عمومی «ارس» در مرز ایران با جمهوری آذربایجان، نسبت به هرگونه تهدید و مداخلات کشورها و رژیم‌های فرامنطقه‌ای در موقعیت جغرافیایی قفقاز هشدار داد. این رزمایش درست در روزی به پایان رسید که وزیر امور خارجه ایران میهمان مقام‌های ارمنستان بود و بر مواضع اصولی جمهوری اسلامی پیرامون مناقشه تاریخی جمهوری آذربایجان و ارمنستان تأکید ویژه‌ای داشت. نیروی زمینی ارتش در رزمایش اخیر خود برای نخستین‌بار به نصب پل شناور روی این رودخانه مرزی جهت انتقال تجهیزات و نیرو اقدام کرد. چنین رزمایشی پس از آن مورد توجه ویژه قرار گرفت که شهریورماه سال گذشته جمهوری آذربایجان با پیشروی نظامی تا عمق ۱۰ کیلومتری خاک ارمنستان، آتش‌بس ۹ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی با ارمنستان را زیر پا گذاشت. این در حالی بود که ارمنستان در آخرین توافق آتش‌بس قره‌باغ، پذیرفته بود که مسیرهای بسته حمل‌ونقل بین بخش غربی جمهوری آذربایجان با نخجوان را باز کند و حال آنکه در این موافقتنامه به ایجاد یک کریدور در امتداد مرز ارمنستان با ایران که باعث حذف مرز و محروم‌ شدن ایران از دسترسی به مسیر ترانزیتی ارمنستان شود، اشاره‌ای نشده بود.
هشدار ایران در چه مورد بود؟
اما با وجود این توافق، باکو به تدریج به‌رغم مخالفت‌های صریح ایران، تغییر معادلات ژئوپلیتیکی در حوزه قفقازجنوبی از جمله در استان سیونیک ارمنستان و احداث دالان زنگزور را در دستور کار قرار داد. دالان زنگزور، پیوستگی سرزمینی ایران با ارمنستان را قطع می‌کند و همچنین سبب می‌شود مسیرهای ترانزیتی ایران را در شمال و شمال‌غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار دهد. همچنین قطع رابطه جغرافیایی ایران و ارمنستان از طریق تسلط باکو بر استان سیونیک ارمنستان موجب قطع دسترسی کشورمان به گرجستان و بندر باتومی در ساحل دریای سیاه خواهد شد و آن را در تنگنای ژئواستراتژیک قرار خواهد داد. در پی این اقدامات سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور چندین‌بار در مواضع خود نسبت به این تحولات اعلام کرد: «ارتباط ایران و ارمنستان نباید به خطر بیفتد و راه‌های ارتباطی باید تحت حاکمیت دولت‌ها باشد.» به دنبال این هشدار نیروی زمینی ارتش نیز با برگزاری رزمایش «فاتحان خیبر» به این اقدامات مشکوک جمهوری آذربایجان واکنش نشان داد و هشدار داد در مقابله با اقدامات احتمالی، آماده رویارویی نظامی خواهد بود؛ هشداری که باکو پیام آن را گرفت و سبب شد عالی‌ترین مقام سیاسی این کشور نسبت به این امر واکنش نشان دهد.
کانون استقرار تروریست‌ها
اما الهام علی‌اف پیش از آنکه بخواهد به نگرانی‌های خود از قدرتنمایی مرزی ایران بپردازد، باید درباره این موضوع روشنگری کند که چگونه کشورش با همراهی تنگاتنگ مقام‌های رژیم‌صهیونیستی، جمهوری آذربایجان را به یکی از کانون‌های اصلی استقرار و تحرکات ضد امنیتی تروریست‌ها تبدیل کرده است. رفتارهای خصمانه حکومت باکو در همکاری با تل‌آویو علیه مرزها و منافع کشورمان طی هفته‌های اخیر مشخص کرده است مقام‌های آذربایجانی این اقدامات را به روندی همه‌جانبه و ادامه‌دار علیه کشورمان تبدیل کرده‌اند. این در حالی است که باکو در مسیر محقق کردن اهداف بلندپروازانه خود، رژیم‌صهیونیستی را به‌عنوان یکی از شرکای اصلی برگزیده است و مقام‌های صهیونیستی هم این همکاری را فرصت خوبی برای حضور در نزدیکی مرزهای ایران و انجام اقدامات ضد امنیتی علیه آن ارزیابی کرده‌اند. این فرصتی است که الهام علی‌اف در اختیار آنها گذاشته و به نظر می‌رسد تصمیم گرفته پیامدهای منفی آن را بر منافع امنیتی جمهوری اسلامی نادیده بگیرد.
این‌چنین است که یکی از مهم‌ترین ابعاد بحران قفقاز در پیامدهای امنیتی آن از دو منظر؛ اقدامات مشکوک سرزمینی باکو و همکاری‌اش با جریان‌های تروریست علیه ایران پدیدار شده است؛ امری که مقام‌های دیپلماتیک و نظامی کشورمان با وقوف به آن، از یک‌سو به همنشینی باکو و تل‌آویو هشدار داده است و از سوی دیگر با اعلام آمادگی همه‌جانبه نظامی نشان داده‌اند کوچک‌ترین اقدامی مغایر با منافع و امنیت خود را برنمی‌تابند. شاید از این رو است که باید به این ادعای الهام علی‌اف که گفته «هیچ کسی نمی‌تواند ما را بترساند» این‌طور پاسخ داد: «رویکرد دیپلماسی تهران از پشتوانه غنی قدرت نظامی بهره‌مند است و بهتر است دولتمردان باکو این قدرت را به آزمون نگذارند.»


بــــرش
واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه به موضع‌گیری اخیر رئیس جمهور آذربایجان:
مسیر حل مشکلات قفقاز از راه مراجعه به نیروهای فرامنطقه‌ای نمی‌گذرد

​​​​​​​ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به اظهارات اخیر رئیس جمهور آذربایجان، سیاست اصولی کشور را حسن‌همجواری و گسترش روابط با همه همسایگان دانست و تأکید کرد که تقویت روابط با هر یک از همسایگان به منزله روابط علیه همسایه دیگر نیست. ناصر کنعانی با اشاره به سیاست اصولی ایران در قبال مناقشه طولانی دو همسایه شمالی در منطقه قره‌باغ خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره بر حفظ تمامیت ارضی و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان، با رعایت حق و در چهارچوب حقوق بین‌الملل تأکید کرده و از این رو اشغال سرزمین‌های آذربایجان را محکوم و از آزادسازی آن در بالاترین سطوح حمایت کرده است.»
کنعانی با بیان اینکه نزدیک به دو سال است که مقامات جمهوری آذربایجان در سطوح مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی دیدارهای دوجانبه و چندجانبه در سطح مقامات مختلف با ارمنستان داشته و به سوی صلح و آشتی پایدار با یکدیگر گام برمی‌دارند، که مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران هم بوده است، یادآور شد: «اما دلایل نگرانی آنها از دیدارهای معمول در سطوح همسایگی با کشور مقابل قابل درک نیست.» سخنگوی وزارت امور خارجه رزمایش اخیر در مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان را اقدامی معمول و برنامه‌ریزی شده خواند که از مجاری رسمی نیز قبل از برگزاری به اطلاع همسایگان ذی‌ربط رسیده است. سخنگوی وزارت امور خارجه در نهایت تأکید کرد: «مسیر حل مشکلات قفقاز نه مراجعه به نیروهای فرامنطقه‌ای، بلکه از پایتخت کشورهای منطقه می‌گذرد و جمهوری اسلامی ایران مجدداً آمادگی خود را برای کمک به حل و فصل مسائل باقی‌مانده بین دو همسایه شمالی، در قالب‌های دوجانبه، سه‌جانبه و ابتکار منطقه‌ای شش‌جانبه در تهران اعلام می‌کند.»