تبعات افزایش قیمت کتاب‌های کودکان را جدی بگیریم

علی‌الله  سلیمی
نویسنده و منتقد

​​​​​​​کودکان و نوجوانان برای ورود به دنیاهای جدیدی که به اقتضای سن‌شان  پیش‌ رو دارند به افراد و راهنمایان متعددی نیاز دارند که هر کدام از این افراد باید به دانش و مهارت ویژه و جداگانه‌ای مجهز باشند تا راهگشای موانع و مشکلات احتمالی کودکان و نوجوانان در مراحل مختلف رشد سنی باشند. حالا اگر فردی یافت شود که به همه دانش‌ها و مهارت‌های زندگی به شکل یک‌جا مجهز و مسلط باشد و هر موقع که کودکان و نوجوانان به او نیاز داشتند در دسترس باشد، به اصطلاح، «نورعلی‌ نور» می‌شود. ظاهراً هم‌چنین فردی به همین راحتی یافت نخواهد شد، اما جایگزین شایسته‌ای برای چنین فردی در جهان دیگری که لبریز از کلمات است وجود دارد که همیشه در دسترس است و مجهز به همه علوم و فنون و انواع مهارت‌ها و دانش‌ها که می‌تواند نیاز هر مخاطب در هر حوزه مهارتی و دانش‌افزایی را به هر میزان که بخواهد تأمین کند. بله، حدس‌تان درست است؛ آن جایگزین شایسته، کسی نیست جز همان یار مهربان یا «کتاب» که آشنای هر کودک و نوجوان است و پاسخگوی تقریباً همه نیازهای مهارتی و دانش‌افزایی این گروه سنی که اتفاقاً تعدادشان هم در کشورمان زیاد و قابل قأمل است. 
طبق آمارهای موجود، حدود ٣٠ درصد جمعیت کشور را کودکان تشکیل می‌دهند که با توجه به آمار کل جمعیت در کشور قابل توجه است. حالا اگر به آمارهای جدید درباره رابطه این تعداد از کودکان با کتاب در کشور هم نیم‌نگاهی بیندازیم، واقعیت‌های دیگری نمایان می‌شود که برخی از آنها جای تأمل بیشتری دارد. گزارش آمارهای بازار نشر در آبان‌ماه امسال نشان می‌دهد  در میان رده‌های«دیویی» نشر‌، حوزه کودک و نوجوان با هزار و 710 عنوان صدرنشین و پس از آن ادبیات با هزار و 407 عنوان و کمک‌درسی با هزار و 79 عنوان قرار دارند. پیشتازی این آمار بالا در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان در این مدت که می‌تواند نشانگر وضعیت مشابه در دیگر ماه‌های سال هم باشد دلگرم‌کننده است و جای امیدواری دارد که کتاب کودک و نوجوان هنوز از نظر کمی و تعداد صدرنشین است و دلالت بر محبوبیت کتاب در میان کودکان و نوجوانان دارد اما در کنار این آمار دلگرم‌کننده، آمارهای نگران‌کننده دیگری هم در گزارش آماری اخیر آمده که فعالان بازار نشر در حوزه کتاب‌های کودکان و نوجوانان را نگران کرده و آن، میانگین قیمت کتاب‎های کودک و نوجوان است که افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد؛ اگر بخواهیم کمی جزئی‌تر به مسأله نگاه کنیم، آمارهای جدید می‌گوید میانگین شمارگان کتاب در حوزه کودک و نوجوان هزار و 700 نسخه و میانگین قیمت هم 64 هزار تومان است. یعنی در مقایسه با بازه زمانی مشابه سال گذشته شاهد افزایش 103 درصدی قیمت هستیم. در چنین شرایطی اگر به صدرنشینی کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان از نظر کمی خوشبین باشیم و آرزو کنیم کیفیت این تعداد از کتاب‌ها هم به همان میزان در درجات بالا باشد، نمی‌توانیم نگرانی خود از آینده این حوزه پرمخاطب در بازار نشر کشور را پنهان کنیم، چرا که معمولاً تبعات چنین بحران‌های مهارگسیخته فرهنگی مدت‌ها بعد خود را نشان می‌دهد و متأسفانه زمانی زنگ خطر را به صدا در می‌آورد که دیگر برای پیشگیری از آن خیلی دیر شده است.
به بیان دیگر، بحران‌های فرهنگی مانند خودِ مقوله«فرهنگ» معمولاً در درازمدت شکل می‌گیرد، فراگیر و همگانی می‌شود و اگر تصمیم و اراده‌ای جدی برای تغییر ذائقه فرهنگی یک جامعه، که ناکارآمد و در مواردی، مضر تشخیص داده شد، گرفته شود، به همان میزان وقت و زمان نسبتاً طولانی که برای شکل‌گیری آن صرف شده برای تغییر در روند آن نیاز است. این همان خلأ و چالش همیشگی پیش پای مقوله فرهنگ در جامعه ماست که این بار نوک کوه یخ آن در سرزمین کودکان و نوجوانان کشورمان دیده شده، چون یکی از ابزارهای فرهنگی که همان کتاب باشد، به خاطر افزایش قیمت بیش از صددرصدی دارد آرام‌آرام از دسترس کودکان خارج می‌شود؛ معضلی که اگر امروز فکری به حال آن نشود و سامان نیابد، فردا و فرداهای دیگر برای جبران خسارات فرهنگی آن به اندازه کافی دیر شده است.