نفیس‌ترین کاشی‌های ابنیه عصر قاجار

کیانوش معتقدی
پژوهشگر هنر

​​​​​​​کتاب «کاشی و کاشیکاران طهران در عصر قاجار» تازه‌ترین اثر پژوهشی من است که در عرصه تهران پژوهی منتشر شد. این کتاب نتیجه 10 سال پژوهش میدانی روی مجموعه نفیس‌ترین کاشی‌های باقیمانده در ابنیه تهران از دوره قاجار است. در این کتاب، کاشی به مثابه عنصری تزئینی در معماری ایران با تکیه بر تحولات تصویری در کاشی‌های ابنیه سلطنتی، مذهبی و خانه‌های تهران مورد بررسی قرار گرفته است. در این اثر مهم‌ترین کاشی‌های تصویری عصر ناصری با ارائه تصاویر کمتر دیده شده با نمونه‌های عکس‌های متعلق به همان دوران تطبیق داده شده است. همچنین پیشینه ساخت کاشی و خشت‌های لعابدار از دیرباز تا سده سیزدهم هجری، شیوه‌های ساخت و تولید در کاشی‌های تهران، سبک نقاشی و مهم‌ترین کاشیکاران طهران تا انقلاب مشروطه مطالعه شده‌اند. در این اثر بیش از ۴۰۰ نمونه از انواع کاشی‌های هفت رنگ و زیرلعابی مختص کاخ‌ها و بناهای تهران با کیفیت عالی منتشر شده است. از جمله بناهایی که کاشی‌های آنها برای نخستین بار در این کتاب منتشر شده‌اند می‌توان به کاشی‌های کاخ سلطنت آباد، کاخ گلستان، عمارت مسعودیه، خانه مقدم، خانه قوام السلطنه، خانه فرمانفرمائیان، مسجد سپهسالار و خانه تیمورتاش اشاره کرد.
در کتاب کاشی و کاشی‌کاران طهران در عصر قاجار، نمونه‌های ممتازی از انواع کاشی‌ها بر اساس نقوش و مضامین، طبقه‌بندی و بررسی شده است؛ فصول مختلف کتاب حاضر شامل: نقوش گیاهی و حیوانی، نقش شیر و خورشید، مجالس بزم و ضیافت، گلگشت و دیدار دلدادگان، شکارگاه، سوارکاری و چوگان بازی، پادشاهان، شاهزادگان و صف سلام، رجال، نظامیان و خارجی‌ها، اصناف و مشاغل، مضامین عاشقانه و عارفانه، مضامین حماسی و باستانی،  مضامین مسیحی، زنان و فرشتگان، عجایب نگاری، بناها و منظره‌پردازی است. از ویژگی‌های بارز کاشی دوره قاجار می‌توان به راهیابی موضوعات مردمی و تصویر اصناف و مشاغل مختلف به کاشی‌ها اشاره کرد.
از بخش‌های جذاب این کتاب می‌توان به نمونه کاشی‌های عکسی و کارت پستالی اشاره کرد که در دوره ناصری، کاشیکاران تصاویر را مستقیماً از نمونه عکس‌های دوره قاجار اقتباس کرده‌اند و در اینجا برای نخستین بار اصل عکس‌ها و کارت پستال‌ها در کنار کاشی‌ها برای مقایسه تطبیقی منتشر شده است.در بخش پایانی کتاب نمونه‌هایی از سبک کاشیکاری سقاخانه‌ها، دروازه‌ها و کتیبه‌های خوشنویسی عصر قاجار ارائه شده است.کتاب کاشی و کاشی‌کاران طهران در عصر قاجار، در قطع رقعی، ۲۷۲ صفحه گلاسه تمام رنگی، توسط نشر دانیار منتشر و روانه بازار کتاب شده است.