نسخه های بومی در دل تحریم

یوسف حیدری
گزارش‌نویس

 تبدیل علم به ثروت شعار نیست. کافی است در نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی «ایران ساخت» قدم بزنید تا از نزدیک دستاورد شرکت‌های دانش‌بنیان و پژوهش‌های علمی جوانان را ببینید؛ از دستگاه‌های طیف‌سنج جرمی‌ تا روبات‌های اسکلت بیرونی که با کمک آنها معلولان ضایعه نخاعی می‌توانند راه بروند. پای حرف هرکدام از مهندسان جوان می‌نشینی از دستاوردهای بزرگ علمی صحبت می‌کنند؛ دستاوردهایی که به دلیل تحریم سال‌ها از آن محروم بودیم ولی امروز با تلاش دانشمندان ایرانی به نسخه‌های بومی آن دست پیدا کرده‌ایم.
هر لحظه به جمعیت بازدیدکننده از تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران در نمایشگاه بین‌المللی تهران اضافه می‌شود و مسئولان غرفه با حرارت خاصی از دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان برای آنها می‌گویند. در چند غرفه استادان دانشگاه و مدیران شرکت‌های صنعتی و پژوهشی مشغول عقد قرارداد برای فروش تجهیزات تولیدی به شرکت‌ها هستند و با هر قرارداد لبخندی بر چهره مهندسان جوان می‌نشیند. محمود تبریزچی مدیر شرکت دانش‌بنیان تاف فناور پارس چند دستاورد بزرگ دانشمندان جوان شرکت را معرفی می‌کند و می‌گوید: «مأموریت اصلی ما ساخت دستگاه‌های علمی پیشرفته و مورد نیاز آزمایشگاه‌های کشور است. همچنین تلاش می‌کنیم نتایج تحقیقات دانشگاهی در جامعه تجاری‌سازی شوند. یکی از تحقیقاتی که به نتیجه رسید دستگاه آنالیز ترکیبات گوگردی و جیوه در گاز است. این دستگاه، بخارات جیوه را در گاز طبیعی -که به مقدار ناچیزی وجود دارد و بعد از تصفیه باید کنترل شوند- بررسی می‌کند و این آلودگی را تشخیص می‌دهد. دستگاه تشخیص سریع برخی مسمومیت‌ها با فناوری اسپکترومتری تحرک یونی یکی دیگر از دستاوردهای مهندسان جوان شرکت ما است. این دستگاه در کمتر از یک دقیقه از طریق بزاق یا بخارات فوقانی مایعات بدنی می‌تواند مسمومیت به سیانور یا سموم دیگر را تشخیص بدهد. همچنین دستاورد دیگر ما دستگاهی است که می‌تواند جرم یک اتم و مولکول را تشخیص بدهد. همه این دستگاه‌ها نمونه خارجی دارند ولی دستگاه‌هایی که ما ساخته‌ایم کاملاً بومی هستند و تکنولوژی‌شان را خودمان توسعه داده‌ایم و از مهندسی معکوس استفاده نکرده‌ایم. این دستگاه‌ها برای ایران تحریم بود اما امروز با همت مهندسان جوان ایرانی و محققان داخلی از این دستگاه‌ها بی‌نیاز شده‌ایم.»
«آنالیز مواد مخدر، میزان سموم باقی مانده در نمونه‌های غذایی و سبزیجات و آب‌های محیطی و تشخیص مواد منفجره در خاک تا چند سال قبل به دلیل تحریم تقریباً غیرممکن بود و کشورهای سازنده این دستگاه‌ها حاضر نبودند آن را به ایران بدهند اما با تلاش شرکت‌های دانش‌بنیان امروز همه این دستگاه‌ها بومی‌سازی شده‌اند.» محمدرضا رضایت مدیر فنی شرکت دانش‌بنیان طیف آزمون اسپادانا با تشریح دستاوردهای بزرگ این شرکت از حمایت‌های معاونت علمی ریاست جمهوری در تولیدات شرکت‌های دانش بنیان می‌گوید: «شرکت ما در حوزه طراحی و ساخت تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی فعالیت می‌کند. یکی از این دستگاه‌ها طیف سنج تحرک یونی است که کاربرد آن در حوزه آنالیز کمی و کیفی ترکیبات مختلف شیمی از جمله آلاینده‌ها، سموم کشاورزی و مواد منفجره و داروهای مجاز وغیرمجاز است. به طور مثال با این دستگاه می‌توانیم باقی مانده سموم در نمونه‌های غذایی و میوه‌ها و سبزیجات یا آب‌های محیطی مثل رودخانه‌ها و چشمه‌ها را ارزیابی کنیم. اما یکی از مهمترین کارکردهای این دستگاه در بحث مواد منفجره و گازهای شیمیایی است. با بررسی خاک یک منطقه و آنالیز آن توسط این دستگاه می‌توانیم بفهمیم چه نوع مواد منفجره اي مثل تی‌ان‌تی  یا آر دی ایکس وجود دارد. این دستگاه جزو اولین دستگاه‌هایی بود که به دلیل استفاده آن در حوزه مواد منفجره برای ایران تحریم شد اما با تلاش دانشمندان ایرانی این دستگاه بومی‌سازی شده که می‌تواند بسیاری از نیازهای کشور در حوزه نظامی و امنیتی را برطرف کند.»
تا چند دهه قبل بچه‌دار شدن از طریق لقاح مصنوعی برای کسانی که نمی‌توانستند باردار شوند بیشتر به یک رؤیا شبیه بود اما سال‌هاست این رؤیا به حقیقت پیوسته و امروز با تلاش محققان و دانش پژوهان خیلی از زوج‌های نابارور بچه‌دار می‌شوند. سعید خداخانی مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان ترفند با دقت مکانیسم سامانه تزریق درون سلولی را برای تعدادی از بازدید کننده‌ها توضیح می‌دهد. او با اشاره به کارکرد بخش‌های مختلف دستگاه میکرومانیپولاتور در درمان ناباروری می‌گوید: «انجام لقاح مصنوعی به روش ICSI، انتقال هسته‌ای و سلول‌های بنیادی از کارکردهای اصلی این دستگاه است که در آزمایشگاه‌های جنین شناسی استفاده می‌شود. با این دستگاه، لقاح مصنوعی انجام می‌شود و بعد از سه روز یکی از 8 سلول تولید شده را در آزمایشگاه ژنتیک بررسی می‌کنند تا جنسیت جنین یا داشتن بیماری زمینه‌ای مشخص شود.»
همچنین در صورت نداشتن بیماری این سلول به بدن مادر منتقل می‌شود. وی با اشاره به اینکه این دستگاه در پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف تولید شده است، می‌گوید: «این دستگاه نمونه آلمانی و ژاپنی دارد که در مراکز درمانی کشور استفاده می‌شوند اما دستگاه تولیدی ما از نظر قابلیت با این دستگاه‌ها رقابت می‌کند و بزودی در اختیار مراکز درمانی قرار خواهد گرفت.»
خداخانی به مشکلات هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه 4 نفر از اعضای تیم فناور ما از ایران مهاجرت کردند و با وجود اینکه معاونت علمی ریاست جمهوری دستور داده‌اند تا از ما حمایت شود باز اقدامی انجام نمی‌گیرد و همکاران من شرایط خوبی ندارند.»
بازدیدکننده‌ها با علاقه خاصی به حرف‌های کارشناس دستگاه آنالیز فرم و ترکیبات بدن گوش می‌کنند و یکی از آنها داوطلب می‌شود تا دستگاه را امتحان کند. بدین صورت که در کمتر از یک دقیقه دستگاه اطلاعات فرم و ترکیبات بدن و همه اطلاعات مربوط به چربی، آب بدن، عضله و همچنین نوع اسکلت و مشکلات آن را استخراج می‌کند. محمد کارشناس شرکت دانش‌بنیان آنیا با اشاره به اینکه مشابه خارجی این دستگاه با قیمت یک میلیارد تومان به مراکز درمانی یا ورزشی فروخته می‌شد، می‌گوید: «با تلاش مهندسان و محققان ایرانی این دستگاه با یک دهم قیمت مشابه خارجی تولید شد. همچنین دستگاه اسکنر سه بعدی با یک چرخش 360 درجه‌ای و با یک دوربین عمیق 700 تصویر از اعضای بدن می‌گیرد و این اطلاعات در حوزه پزشکی و ورزشی می‌تواند کارایی داشته باشد. همچنین دستگاه آنالیز فرم و ترکیبات بدن با جریان برق ضعیفی که وارد بدن می‌کند در یک دقیقه همه اطلاعات بدن را استخراج می‌کند. تا پیش از این کشور امریکا تولید کننده دستگاه اسکنر سه بعدی بود ولی امروز دستگاهی که ما تولید کرده‌ایم بیش از 95 درصد با نمونه امریکایی آن مطابقت داشته و همه استانداردهای لازم را دارد.»
گوشه‌ای از سالن 44 خلیج فارس جمعیت زیادی ایستاده‌اند تا راه رفتن چند توان‌یاب را ببینند. چند سالی بود که به دلیل ضایعه نخاعی توان راه رفتن نداشتند و استخوان و عضلات پاهای‌شان تحلیل رفته است. اما با کمک روبات اسکلت بیرونی پایین تنه که توسط مهندسان شرکت دانش‌بنیان پداسیس در دانشگاه تربیت مدرس ساخته شده است به آرزوی‌شان رسیده‌اند. لبخند آنها وقتی با کمک روبات در محوطه نمایشگاه راه می‌روند لحظه زیبایی را برای همه بازدیدکننده‌ها رقم می‌زد. زهرا رمضانی یکی از کارشناسان شرکت پداسیس از ساخت روبات اکسوپد توسط مهندسان جوان و متخصص این‌گونه می‌گوید: «تنها کشور خاورمیانه هستیم که این روبات را ساخته‌ایم. این روبات به توان‌یاب‌هایی که دچار ضایعه نخاعی یا فلج مغزی شده‌اند کمک می‌کند که راه بروند و از تحلیل عضلات پا و پوکی استخوان و مشکلات قلبی و ریوی جلوگیری می‌کند. تحرک جسمی به توان‌یاب‌ها کمک می‌کند که عوارض ثانویه کمتر شود. قیمت روبات مشابه خارجی 104 هزار دلار است اما روباتی که ما تولید کرده‌ایم و همه استانداردهای لازم را نیز دارد، یک‌پنجم قیمت نمونه خارجی است. ارزش کار بچه‌های ما زمانی است که توان‌یاب‌های بیشتری بتوانند با این روبات راه بروند.»