طعم «یلدا» پس از دو سال کرونایی

مهسا قوی قلب
خبرنگار

امشب طولانی‌ترین شب سال، یعنی یلدا را در حالی تجربه می‌کنیم که تقریباً ویروس منحوس کرونا از کشور رخت بربسته و می‌توانیم با خیالی آسوده با به جای آوردن سنت دیرین صله‌رحم، فرهنگ پرمعنای یلدا را بار دیگر زنده نگاه داریم. حالا دیگر کم‌وبیش خانواده‌ها و بزرگ‌ترهای فامیل خریدهای یلدایی خود را انجام داده‌اند و در انتظار ورود بچه‌ها و نوه‌ها، ثانیه‌شماری می‌کنند. روزهای خاص تاریخی که هر یک نمادی از ایران باستان را به دنیا می‌شناسانند، در کشور ما کم نیستند؛ شب یلدا، چهارشنبه‌سوری، نوروز، چله اول تابستان و نمونه‌های دیگر، همگی از جمله این تاریخ‌های ارزشمند هستند.
محمد زینالی‌اناری، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه گاهشمار و تعیین روزهای مناسبتی در کشور ما با طبیعت رابطه‌ای مستقیم دارد و نشأت گرفته از آن است، به «ایران» می‌گوید: در این روزهای خاص افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند، این ویژگی به شکل خانواده‌ها در قدیم که به صورت قبیله‌ای بوده، بازمی‌گردد. با دور هم جمع شدن‌ها، همه از فرهنگ نیاکان خود آگاه می‌شوند و بار معنایی آن هم نشان از همبستگی دارد؛ هرچند حالا کارکرد دورهمی‌ها مانند سابق نیست اما همچنان یک کشسانی قدرتمندی بین اقوام و خویشاوندان وجود دارد و بازهم مردم بر‌اساس همان فرهنگ قدیمی که از تاریخ به یادگار مانده است، به هم سر می‌زنند یا شب‌نشینی می‌کنند.
به گفته او، در گذشته سنت‌ها با کار و زندگی مردم توأم بودند، یعنی در زمستان اوقات‌فراغت و در تابستان کارهای دهقانی و ایلیاتی بیشتر بود و در کل گردش فصل‌ها در آیین‌ها خود را نمایان می‌کردند. امروز نیاز مردم به حفظ بقایای سنت‌ها بیشتر از گذشته است، چون بیشتر از گذشتگان سرگرم امور و مشغله‌های کاری گوناگون هستیم و کمتر از نیاکانمان فرصت برای دور هم جمع شدن داریم. یادگارهای تاریخی مانند شب یلدا می‌توانند مسبب حفظ صله‌رحم و تقویت رفت‌وآمد با خویشاوندان باشند. سنتی که باعث می‌شود از کار شدید و مشغله‌های وانفسای روزمره فارغ شویم و در این روزها و شب‌ها می‌توانیم حس پیوند و پیوستگی را تجربه کنیم. از آنجایی که در قدیم، فامیل به صورت قبیله‌ای بودند، همان شکل در شب چله احیا می‌شود و با وجود اینکه حالا خانواده‌ها به شکل هسته‌ای هستند، اما همیشه سعی می‌شود در این شب خاص، افراد خانواده در منزل بزرگ‌تر فامیل جمع شوند. همین دورهم جمع شدن پدر و مادر و بزرگ‌ترهای فامیل یادگار سنت دیرینه‌ای است که سیستم خانواده بسیار بزرگ‌تر از امروز بود. زینالی با تأکید بر اینکه در مناطق مختلف کشور در شب یلدا هر یک موادغذایی در دسترس را سر سفره یلدا می‌گذاشتند، ادامه می‌دهد: در مناطق کوهستانی در این شب خاص از گندم بو داده، نخود و کشمش و خشکبار در دسترس استفاده می‌شد و در کل در مناطق مختلف کشور از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب همه موادغذایی که به‌عنوان نمونه در یک روستا وجود داشت در سفره‌های یلدا دیده می‌شد. پرواضح است که سبک زندگی قدیم بسیار ساده‌تر از حالا بوده و اینگونه نبوده است که حتماً باید انار و پرتقال و انواع میوه‌ها و آجیل و شیرینی پای سفره باشد. شیرینی‌هایی مانند حلواهای سنتی، کدوتنبل، چغندر، میوه‌های خشک مانند زردآلو، سیب و هر آذوقه و تنقلات در دسترسی در سفره یلدا پای کرسی‌های گرمی که بزرگ و کوچک دورش نشسته بودند، قرار داده می‌شد.
این جامعه‌شناس با ابراز تأسف از سختگیری‌ها در خرید شب‌هایی مانند یلدا می‌افزاید: در حال حاضر بازار بزرگی برای این شب‌های خاص در کل کشور پیدا شده و تهیه ملزومات یلدا با این شرایط سخت اقتصادی برای همگان میسر نیست. در گذشته در تمامی مراسم، ساده‌زیستی‌ها حفظ می‌شد و به‌ راحتی دورهمی و شب‌نشینی برگزار می‌شد اما متأسفانه چند سالی است که خیلی از خانواده‌ها با مصرف و خرید‌های زیاده از حد و به شکل اربابان و اعیان‌ها، زندگی را بر خود و سایر اعضای خانواده سخت می‌کنند. رسوم رایج امروز ما بر اساس مصرف‌گرایی است و این اتفاق از پایه اشتباه است. باید مصرف‌گرایی را کنار بگذاریم و ساده‌زیستی را جایگزین آن کنیم.