دلهره زلزله خوی در تن کوچه‌های فرسوده ارومیه

ایران واشقانی‌فراهانی
خبرنگار
 
بامداد چهارشنبه 13 مهر امسال زلزله‌ای با بزرگی 5.4 ریشتر در ساعت 3 و 50 دقیقه با نقطه کانونی شهرستان خوی، خواب خفتگان را آشفته کرد و با خزان پاییز همراه شد تا داشته‌های زندگی مردمی را که در خانه‌های فرسوده و غیرمقاوم آسوده بودند، به یغما ببرد؛ زلزله‌ای که بر اثر آن، خسارت عمده‌ای به 12 روستای بخش مرکزی خوی وارد شد، 1100 واحد مسکونی را بالای 80 درصد تخریب کرد و 1126 نفر مصدوم بر جای گذاشت. خسارت‌ها به همین جا محدود نشد. بنا بر ارزیابی‌ها 4200 واحد مسکونی بین 20 تا 50 درصد و 522 واحد دامی (آغل) خسارت دیدند و به تعدادی از ادارات دولتی و مراکز نظامی نیز آسیب وارد شد. عمده خسارت این زلزله در 12 روستای بخش مرکزی شهرستان خوی بود و در روستاهای اطراف و شهر خوی نیز به‌ صورت پراکنده خسارتی وارد شد.
این زلزله صریح‌ترین اشاره به استحکام بناها در شهرستان خوی را از سوی وزیر کشور در پی داشت؛ «نباید به خاطر زلزله ۵.۴ ریشتری این همه ساختمان تخریب می‌شد.»
ویرانی زلزله به کلاس‌های درس نیز غبار غم پاشید. مدارس به خاطر خرابی به جا مانده از زمین‌لرزه و ترس از پس‌لرزه‌ها به مدت یک هفته تعطیل شدند. زندگی مختل شده بود و مردم نگران و مضطرب، دل از زندگی شسته بودند و در پارک‌ها می‌خوابیدند. زلزله به خانه‌های 154 مددجوی زیر پوشش بهزیستی در روستاهای این منطقه که رسید، غصه‌اش عمیق‌تر شد؛ فقر آمیخته با ناتوانی و بیماری اثرش ماندگارتر است، سرپناه 21 خانوار دارای معلول به‌ طور کامل از بین رفت.
ضرباهنگ دلگیر این ویرانی‌ها، وقتی به جان می‌نشیند و افسوس به جای می‌گذارد که بنا بر اظهارات مدیرکل راه‌وشهرسازی استان آذربایجان‌غربی؛ «زلزله خوی هنوز مردم ساکن در بافت‌های فرسوده را تکان نداده است.»
زنگ خطر پیش از این به صدا درآمده بود
مدیرکل راه‌وشهرسازی آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه ۵٢۴ هزار و ۴٧۴ خانوار در 715 هکتار از بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی این استان زندگی می‌کنند و 17 درصد از مساحت شهر خوی هم بافت ناکارآمد است، پیش از این زنگ خطر برای این شهروندان را به صدا درآورده بود.
سید محسن حمزه‌لو در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: زلزله خوی که کانون آن 9 کیلومتر با شهر فاصله داشت و در قسمت شرقی استان بود، 550 واحد روستایی و 100 واحد شهری را تخریب کرد اما چون کانون زلزله دور از شهر بود، بافت‌های فرسوده آسیب جدی ندیدند. همین موضوع و رکود در صنعت ساختمان، موجب شده مالکین بافت‌های فرسوده خطر ریزش خانه‌ها و نبود ایمنی برای ساکنان این بافت‌ها را جدی نگیرند و برای مقاوم‌سازی و بازسازی خانه‌هایشان رغبتی نشان ندهند. با وجود طرح‌های تشویقی و حمایتی، هنوز مردم از این طرح‌ها و تخفیفات استقبال چندانی نمی‌کنند که موجب نگرانی و دغدغه است.
مــدیـــــــرکــــل راه ‌و شهــــــرســـازی آذربایجان‌غربی  به بحث تسهیلات و تخفیف‌هایی که برای بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده اشاره و تأکید دارد: طرح‌های تشویقی از طرف شرکت بازآفرینی شهری به ما ابلاغ شده است تا برای صدور مجوزها و انشعابات تخفیف‌هایی اعمال شود. در خصوص تسهیلات بانکی وام 300 میلیون تومانی در نظر گرفته شده و شورای‌عالی شهرسازی نیز مشوق‌های شهرسازی را از قبیل حذف پارکینگ و افزایش طبقات در نظر گرفته است. سعی بر این است مردم را تشویق کنیم در این مسیر حرکت کنند، زیرا تنها در شهر خوی 392 هکتار بافت فرسوده، 210 هکتار سکونتگاه غیررسمی و 113 هکتار بافت تاریخی داریم که نگران‌کننده است.
سید محسن حمزه‌لو افزود: پس از زلزله واحدهای تخریب‌شده روستایی 200 میلیون وام کم بهره و 50 میلیون تومان کمک بلاعوض و واحدهای شهری که نیاز به تخریب و نوسازی داشتند، 200 میلیون تومان وام و 100 متر پروانه ساختمانی رایگان از سوی نظام مهندسی ساختمان و شهرداری دریافت کردند. این واحدها تا دوماه آینده تکمیل خواهند شد و مردم می‌توانند به خانه‌های خود بازگردند، اما هراس و دلهره مردمی که در بافت‌های فرسوده یا ساختمان‌های غیراصولی و ناکارآمد زندگی کردند و شاهد آوار محل سکونتشان بودند، چگونه فراموش یا جبران خواهد شد؟ این هزینه سنگین نتیجه سهل‌انگاری و بی‌توجهی است.
 انبوه خانه‌های قدیمی در مرکز شهر ارومیه
حجت‌الاسلام سید سلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی وضعیت بافت فرسوده مرکز شهر ارومیه را نگران‌کننده دانسته و هشدار داده است بافت‌های فرسوده مرکز شهر ارومیه دارای قدیمی‌ترین و مخرب‌ترین خانه‌ها است و از نظر ایمنی در برابر زلزله و حوادث طبیعی نگران‌کننده‌ترین بخش ارومیه هستند.
وی معتقد است: در برخی ساخت‌وساز‌ها بویژه در مناطق حاشیه شهر ارومیه، قوانین نظام مهندسی رعایت نشده که این نگران‌کننده است و باید عوامل و دستگاه‌های ذیربط با هرگونه تخلف در ساخت‌وسازهای غیرمجاز برخورد کنند. شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی و اداره مسکن و شهر‌سازی باید در کنار برنامه‌ریزی درجهت نوسازی و بازسازی واحد‌های مسکونی فرسوده، از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و فاقد مجوز نظام مهندسی و پروانه ساخت بویژه در حاشیه شهرها جلوگیری کنند.
بیشترین خسارت در بافت فرسوده بود یا بناهای خودسر
یزدانشیر آذری‌کیا، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان آذربایجان‌غربی با بیان اینکه ساختمان‌هایی که تحت نظارت مهندسان ناظر و بر اساس نقشه اصولی ساخته شده‌اند جان ساکنانشان را خریدند، اظهار کرد: بیش از 95 درصد ساختمان‌های مهندسی‌ساز در زلزله خوی آسیب ندیدند و شاید خسارت ناچیزی در ریزش نما داشتند، اما در بازدید مهندسان از مناطق آسیب‌دیده که عمدتاً در روستاها و داخل بافت شهری بود، ساختمان‌هایی خسارت دیدند که بافت فرسوده بود یا خودسرانه [غیر اصولی] ساخته شده بودند. متأسفانه زمان زلزله حدود 20 ثانیه بود که موجب شد ساختمان‌های غیراصولی و بدون استحکام دوام نیاورند.
وی افزود: سازمان نظام مهندسی ساختمان برابر ضوابط به واحدهای زیر 100 متر برای دریافت تسهیلات کمک می‌کند و مهندسان برای کمک به مردم خسارت‌دیده به‌ طور رایگان خدمات ارائه می‌دهند.
به گفته رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان آذربایجان‌غربی، در حال حاضر مهندسان نقشه‌بردار و ناظر بر اجرای صحیح و اصولی واحدهای آسیب‌دیده نظارت دارند.
خانه‌های 25 مددجوی بهزیستی در زلزله خوی تخریب شد
بنا بر اظهارات پروین محمدپوری مــدیــــــرکــــل بهــــــزیستــــی اســــتان آذربایجان‌غربی، 154 واحد مسکن مددجویی دچار آسیب شدند و خانه‌های 25 مددجوی بهزیستی در روستاهای این منطقه به‌ طور کامل تخریب شد. از این تعداد، 21 منزل مسکونی متعلق به خانوارهای دارای معلول است که سرپناه مناسب برای استقرار نداشتند. با توجه به شرایط خاص معلولین، امکان اسکان آنان در چادر و اماکن مناسب مقدور نبود. بنابراین اولویت، تأمین ودیعه مسکن جهت استقرار این خانواده‌ها تا اتمام ساخت مسکن مناسب قرار گرفت. با هماهنگی شوراهای روستاها، خانه‌های روستایی برای این خانوارها به صورت رهن با ودیعه هر واحد 10 میلیون تومان از محل مشارکت‌های مردمی تهیه شد.
هر چند تمرکز نیروهای امدادی در بازسازی مناطق زلزله‌زده است، اما نباید غافل شد که  خوی را بیم زلزله دلواپس نکرده، بلکه هراس زندگی در بافت‌های فرسوده و خانه‌های ناایمن، بوی وحشت در کوچه‌ها پراکنده است. تصمیمات قاطع و کلان برای رهایی از این هراس دور از انتظار نیست.