یک هیچ به نفع دلالان خودرو

گروه اقتصادی / در راستای رقابتی شدن بازار خودرو و افزایش شفافیت و حذف رانت از بازار و با مصوبه شورای عالی بورس و همراهی وزارت اقتصاد و صمت مقرر شد تولیدکنندگان ایرانی، خودروهای خود را در بورس کالا، طبق روالی منطقی و قانونی به شکلی که انگیزه برای مصرف‌کنندگان واقعی برای خرید ایجاد شود، عرضه کنند. همچنین مقرر شد در ادامه افزایش عرضه خودروهای داخلی و خارجی در بورس کالا در دستور کار قرار گیرد تا در آینده‌ای نزدیک شاهد حذف بازارهای غیررسمی و شفافیت کامل بازار خودرو در ایران باشیم.
این رویه مورد تأیید اکثریت کارشناسان اقتصادی قرار گرفت و عرضه بیش از 34 هزار و 800 خودرو در بورس کالا توانست موفقیت‌های زیادی را در زمینه نظم‌بخشی به بازار خودرو و خروج خودروسازان از بحران به ارمغان آورد و کشف قیمت خودرو را از دست فعالین بازار‌های غیررسمی بگیرد و به یک بازار شفاف وارد کند.
در این مدت بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس نیز به موفقیت‌های عرضه خودرو در بورس کالا واکنش نشان دادند و تداوم آن را منجر به بهبود صنعت خودرو در ایران دانسته‌اند.
بهروز محبی نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه، با بیان اینکه هیچکدام از نمایندگان مجلس مخالف عرضه خودرو در بورس کالا نیستند، گفته بود: به‌طور کلی با وجود شفافیت بالا در بورس کالا، قیمت‌ها در بورس کالا واقعی‌تر بود و عدالت نیز بیش از پیش در آن وجود دارد.
وحید شقاقی‌شهری، مشاور وزیر اقتصاد، به مزایای عرضه خودرو در بورس کالا اشاره و اظهار کرده بود: در بازار خودرو بحث واسطه‌های مخرب مطرح است، به‌طوری که عملاً واسطه‌ها با دخالت‌ها در بازار موجب شکست در قیمت‌گذاری‌ها می‌شوند بنابراین هر چقدر بتوانیم عوامل خارجی و غیرمصرف‌کننده را از بازار خودرو خارج کنیم، زمینه افزایش رضایت تولیدکننده و مصرف‌کننده فراهم می‌شود و شاهد شفافیت بازار خواهیم بود.
جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، با تأکید بر اینکه عرضه خودرو در بورس باید انجام شود، اظهار کرد: این اقدام موجب کاهش قیمت این محصول در بازار آزاد می‌شود.
در کنار این نظرات، تداوم عرضه‌ها در هفته گذشته با کاهش قیمت‌ها در بازارهای غیررسمی و افزایش استقبال خریداران از بورس کالا همراه شد و در مواردی حتی شاهد آن بودیم که خودرو در بورس کالا بسیار پایین‌تر از قیمت بازار و حتی در محدوده قیمت پایه، به فروش رسید.
از این رو کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند، تداوم عرضه‌ها و ورود خودرو‌های خارجی به بازار، بزودی منجر به شکست قیمت خودرو خواهد شد و در کنار این مورد، منفعت مصرف‌کنندگان نیز تأمین خواهد شد. اما موج خوشبینی‌ها در خصوص تحقق رؤیای سامان بخشیدن به بازار خودرو، دلالان و منفعت‌طلبان بازار را ترساند و آنها سعی کردند با تمام ظرفیتی که دارند، به مقابله با شفافیت معاملات و تحقق بازارهای رقابتی برخیزند. از این رو شاهد کارشکنی‌های برخی افراد در مجلس و سایر دستگاه‌های اجرایی بودیم و این افراد تمام تلاش خود را برای بازگرداندن قیمت‌گذاری دستوری به بازار خودرو و سپردن این قیمت‌گذاری به ساختار معیوب شورای رقابت به کار گرفتند. در حالی که به گفته کارشناسان، سیاست‌های 10 سال گذشته شورای رقابت تنها ویرانه‌ای از صنعت خودرو به جای گذاشته و این صنعت را هر روز با زیان بیشتر روبه‌رو کرده بود.  در جدید‌ترین کارشکنی‌های انجام‌شده، مدیرعامل ایران‌خودرو طی نامه‌ای به بورس کالا، خواستار لغو عرضه 5 هزار خودرو دنا پلاس شد.
در ادامه نیز سخنگوی وزارت صمت اعلام کرد: عرضه خودروهایی که تا پیش از این در بورس کالا انجام می‌پذیرفت تا زمان دستیابی به چهارچوب مشترک قیمت‌گذاری با شورای رقابت می‌تواند ادامه پیدا کند اما این وزارتخانه تا پیش از نهایی شدن موضوع قیمت‌گذاری نمی‌تواند مجوز جدید برای عرضه در بورس بدهد و به همین دلیل به‌خاطر ورود سازمان بازرسی عرضه دنا در بورس کالا لغو شد. وزارت صمت تعامل خوبی با شورای رقابت دارد و به‌نظر می‌رسد سازکار قیمت‌گذاری خودرو بزودی اعلام شود. همچنین برخی از نمایندگان مجلس در اظهاراتی بسیار عجیب و تأمل‌برانگیز خواستار لغو تمامی عرضه‌های خودرو و بازگشت قیمت‌گذاری از کانال شورای رقابت شدند.
این اقدامات در حالی است که پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد تداوم عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند بازار را به سرعت منظم کند و ورود بیش از 21 هزار خودرو خارجی نیز می‌تواند منجر به قیمت‌شکنی در بازار خودرو شود.
در این خصوص برخی کارشناسان می‌گویند: «اقدامات علیه تداوم عرضه خودرو در بورس کالا از آنجا شروع شد که خودرو شاهین 500 میلیون تومانی در بازار غیررسمی، در بورس کالا به دلیل عرضه زیاد در قیمت 340 میلیون تومان خریدار نداشت. از این رو عرضه 5 هزار دنا پلاس در بورس کالا می‌توانست در قیمت‌هایی بسیار پایین‌تر از قیمت بازار غیررسمی به خریداران برسد. این موضوع دلالان را در بازار خودرو برآشفته کرده است و آنها دست به کار شده‌اند.»
همچنین برخی کارشناسان بازار، در خصوص موضع‌گیری برخی نهادها و لغو عرضه‌های بیشتر خودرو در بورس کالا، بر این باورند که این موضوع می‌تواند ضربه‌ای جدی بر اعتماد عمومی باشد و تشکیل بازار را در آینده ناممکن سازد.
محمدرضا‌ پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز بیان داشت: اگر بورس کالا را کنار بگذاریم یعنی یک بازار غیرشفاف را جایگزین می‌کنیم که در آن فساد، رانت و بسیاری از موضوعات مرتبط با عدم شفافیت رقم خواهد خورد.
چرا عرضه خودرو در بورس کالا به نفع خریداران واقعی است؟
بررسی روند معاملات خودرو در بورس کالا از ابتدای عرضه یعنی ۲۸ اردیبهشت ماه تا ۱۸ دی ماه نشان می‌دهد که در نتیجه فروش ۳۴ هزار و ۸۱۶ خودرو در بورس کالا، ۱۰ هزار و ۴۱۰ میلیارد تومان سود از جیب دلالان به خودروساز و خریدار خودرو منتقل شده است. در این میان ۵ هزار و ۹۹۰ میلیارد تومان منفعت تولیدکنندگان، ۴ هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان منفعت خریداران خودرو و ۵۴۰ میلیارد تومان منفعت دولت از دریافت مالیات ارزش‌افزوده همگی از مزایای ورود خودرو به بورس کالا بوده است که در مجموع باعث شده تا دست دلالان همانند روش قرعه‌کشی به رانت ۱۰ هزار میلیارد تومانی نرسد. به عبارت دیگر اگر روند قرعه‌کشی و قیمت‌گذاری دستوری خودرو ادامه پیدا می‌کرد، با معامله فقط ۳۴ هزار و ۸۱۶ دستگاه که رقمی اندک به نسبت تولید خودروسازان است، ۱۰هزار میلیارد تومان رانت از مابه‌التفاوت قیمت کارخانه و بازار آزاد خودروها نصیب افراد غیرمصرف‌کننده می‌شد اما با تدبیر انجام‌شده و رشد عرضه‌ها این حجم رانت عظیم در حال پاک شدن از صحنه اقتصاد و بازار خودرو است.
۱۸ دی ماه نیز قیمت خودرو در معاملات بورس کالا کاهش معناداری را نسبت به دفعات قبل تجربه کرد و نکته جالب‌تر آنکه، قیمت کشف شده خودرو در بورس کالا بسیار پایین‌تر از قیمت بازار آزاد است و همین امر باعث شد تا نرخ‌های در بازار آزاد نیز کاهشی شود. طبق تابلوی بورس کالا، قیمت تمام شده شاهین سایپا در بورس ۱۶۵ میلیون تومان زیر قیمت بازار، قیمت تمام شده پژو ۲۰۷ (دستی) در بورس ۱۳۶ میلیون تومان زیر قیمت بازار، قیمت تمام شده پژو ۲۰۷ (اتوماتیک) ۱۹۰ میلیون تومان زیر قیمت بازار و قیمت تمام‌شده تارا (دستی) در بورس ۲۱۹ میلیون تومان زیر قیمت بازار معامله شد.
همچنین آماری دیگر که بیانگر دسترسی مناسب مردم به خرید خودرو از بورس کالا است، مشارکت مردم ۳۱ استان کشور برای خرید خودرو از طریق این بازار شفاف بوده است. براساس آمار تا پایان آذر ماه، پراکندگی جغرافیایی خریداران خودرو در بورس کالای ایران نشان می‌دهد که به ترتیب بیشترین خریداران خودرو از استان تهران با ۳۶ درصد (معادل خرید ۶ هزار و ۲۶۰ دستگاه)، استان اصفهان با ۸ درصد (یک هزار و ۵۵۶ دستگاه) و استان خراسان رضوی با ۸ درصد (یک هزار و ۳۶۷ دستگاه) بوده‌اند. همچنین استان فارس با ۶ درصد (یک هزار و ۱۵۷ دستگاه) و آذربایجان شرقی با ۵ درصد (خرید ۸۳۷ دستگاه) در رتبه‌های بعدی خریداران خودرو در بورس کالای ایران قرار گرفتند.