محمد مطلق
دبیر گروه گزارش


آب آشامیدنی سنندج لب شور است و بوی نامطبوعی دارد؛ البته برای غریبه‌ای مثل من و شهروندانی که در خانه دستگاه تصفیه آب ندارند. هرچند این داستان یک هفته پیش است و حالا با افتتاح تصفیه‌خانه سنندج و انتقال آب سد آزاد، اوضاع کاملاً فرق کرده اما تا همین هفته گذشته که در این شهر بودم، طعم و بوی آب برایم قابل تحمل نبود و مجبور بودم یکسره آب معدنی بخرم.
تا پیش از افتتاح خط انتقال آب سد آزاد به سنندج، آب شرب این شهر از سد قشلاق در 15 کیلومتری جاده دیواندره تأمین می‌شد که طی سال‌های اخیر دچار افت شدید کمی و کیفی شده بود. سد قشلاق در سال 1358 روی رودخانه قشلاق و کوه‌های منطقه ساتله و تیرگران ساخته شد. این سد ۱۱ کیلومتر درازا و وسعتی معادل ۹۳۴ هکتار دارد و حجم سرریز آن حدود 120 میلیون مترمکعب برابر با نصف حجم سد کرج است. اما همین مقدار نیز بر اثر خشکسالی‌های مدام و کاهش دبی رود قشلاق به حدود 40 میلیون مترمکعب رسیده بود که قابل مقایسه با آبی است که هر بار از سد زاینده‌‌رود برای آبیاری باغات خمینی‌شهر و نجف‌آباد اصفهان رهاسازی می‌شود. گنجایش سد زاینده‌رود 1.5 میلیارد مترمکعب است که البته همین سد هم با مشکلات عدیده‌‌ای روبه‌رو است.
کاهش کمی آب قشلاق تنها مشکل این سد نیست؛ سد قشلاق طی سال‌های اخیر تغذیه‌گرا شده و همچون عنصری طبیعی، با فضای سبز دور و بر خود رابطه زنده‌ای برقرار کرده است؛ رشد بیش از حد جلبک و گیاهانی که از این سد تغذیه می‌کنند، طعم آب را تغییر داده و آن را تلخ و لب شور کرده است. رهاسازی و جذب فاضلاب روستای سراب قامیش نیز از جمله عوامل اصلی تغذیه‌گرا شدن این سد است که به رشد جلبک و گیاهان درون و اطراف مخزن کمک می‌کند. همچنین مواد شوینده موجود در فاضلاب درست مثل کود شیمیایی عمل کرده و رابطه محکم‌تری بین سد و پوشش مضر گیاهی آن به وجود می‌آورد. از این گذشته با جابه‌جایی فصول سال، لایه‌بندی سد نیز جابه‌جا شده و تلخی و طعم بد آب بیشتر می‌شود.
اگر یکی دو دهه قبل، از سنندج به این سد رفته باشید، حتماً روستای سراب قامیش را در سمت چپ جاده دیده‌اید. اما دیگر این تصویر را در ذهن خود پاک کنید چراکه این روستا عملاً به شهر بزرگی در کرانه سد تبدیل شده که با فروش و تغییر کاربری زمین‌های اطراف، ویلاهای زیادی در آن ساخته شده و به ناچار امکانات شهری زیادی هم جذب کرده است. حالا این شهر جدید هم آب می‌خواهد هم جایی برای رهاسازی فاضلاب. بقیه داستان را هم که می‌دانید. حالا فکر کنید یک شهر بزرگ مثل سنندج آب شرب خود را تنها و تنها از همین مخزن تأمین کند که از نظر قوانین پدافند غیرعامل نیز خطرناک است.
با این توصیف دولت می‌بایست به دنبال منبع مطمئن‌تری برای تأمین آب شرب شهری سنندج می‌بود که خیلی زود خط انتقال آب از سد آزاد در دستور کار قرار گرفت. این سد در 40 کیلومتری جاده سنندج به مریوان روی رودخانه کوماسی، یکی از سرشاخه‌های رودخانه مرزی سیروان ساخته شده است که از سمت کردستان ایران به طرف کردستان عراق جریان دارد. کارشناسان می‌گویند وجود این سد باعث شده حقابه زیست محیطی پایین دست نیز به دبی ثابتی برسد که علاوه بر کنترل آب، برای کشاورزان آن سوی مرز نیز منفعت زیادی دارد.
سد آزاد با 115 متر ارتفاع، 300 میلیون مترمکعب گنجایش دارد و کاربری اصلی آن انتقال آب از غرب استان کردستان به شرق این استان است. یکی از خطوط انتقال، ابتدا آب این سد را به مخزن سد قشلاق می‌رساند تا به کمیت و کیفیت آن کمک کند، سپس به سمت سد قوچم دهگلان حرکت می‌کند که علاوه بر تأمین آب شرب قروه و دهگلان به کشاورزی و صنعت در دشت‌های هموار شرق استان نیز کمک کند. اما وقتی کیفیت آب سنندج بشدت افت کرد، آب سد آزاد به صورت مستقیم و از طریق لوله راهی تصفیه‌خانه جدید سنندج شد تا هم با تغییر منبع تأمین آب و هم افتتاح تصفیه‌خانه، آب شرب این شهر از ریشه تغییر کند. حالا سنندج دو خط تأمین آب شرب دارد که با قوانین پدافند غیرعامل نیز همخوان است. اما تصفیه‌خانه سنندج تنها یک تصفیه‌خانه معمولی نیست بلکه مدرن‌ترین تصفیه‌خانه ایران است که به دست مهندسان ایرانی و بر اساس آخرین فناوری روز ساخته شده است.
خط دوم نیز با طی 88 کیلومتر از طریق لوله و تونل، آب گوارای سد آزاد را به سد قوچم دهگلان می‌رساند که ورودی آن خشک شده و چشم به آب‌های جمع‌آوری شده در غرب استان دارد. علاوه بر تأمین آب شرب شهری دهگلان و قروه، حدود 8 تا 10 میلیون مترمکعب از آورده این سد نیز به بخش صنعت یا دقیق‌تر بگویم فولاد قروه اختصاص خواهد یافت که البته حرف و حدیث‌های زیادی در مورد آن وجود دارد. مهم‌ترین مشکل صنعت فولاد قروه این است که نه معدن فولادی دارد و نه آبی برای راه‌اندازی این کارخانه. در این پروژه قرار است سنگ آهن از معادن غنی بیجار و آب از سد آزاد سنندج به قروه برسد تا بلکه بتوان در این شهر فولاد تولید کرد. اگر این اتفاق بیفتد روزانه باید هزار کامیون سنگ آهن از فاصله 200 کیلومتری معادن بیجار به سمت قروه حرکت کند که همین موضوع مشکلات عدیده‌ای را به وجود خواهد آورد. این درحالی است که بیجار هم از ذخایر آبی مطمئن‌تری برخوردار است و هم زیرساخت‌های لازم برای استخراج و تولید را  دارد.
حجت‌الله محقق، معاون اجرایی سد آزاد درباره زیرشاخه‌های پروژه سد آزاد به کاشت و آبیاری 4 هزار و 300 هکتار باغ در روستاهای اطراف این سد اشاره می‌کند و می‌گوید: «تا امروز هزار هکتار غرس نهال شده است. توسعه باغی می‌تواند اقتصاد منطقه را متحول کند بویژه اینکه روستاهای این بخش جزو محروم‌ترین مناطق کردستان است.»
چند روز پیش یعنی دهم آذرماه خط انتقال 27 کیلومتری آب سد آزاد به سنندج و همین طور تصفیه‌خانه این شهر توسط رئیس جمهور افتتاح شد. ارتفاع پمپاژ این شبکه آبرسانی 480 متر است که با بهره‌برداری از آن، امکان انتقال 57 میلیون متر‌مکعب آب به تصفیه‌خانه سنندج برای جمعیت 700 هزار نفری، در افق 1425 مهیا شده است. رنگ و طعم آب تغییر کرده و بلافاصله پس از افتتاح 70 درصد جمعیت سنندج در مناطق مرکزی شهر از این منبع جدید آبی بهره‌مند شده‌اند. به گفته مسئولان شرکت آب و فاضلاب کردستان، سایر محلات و مناطق شهری نیز طی چند روز آینده زیر پوشش این طرح قرار گرفته و 100 درصد جمعیت سنندج از آب شرب و بهداشتی سد آزاد بهره‌مند خواهند شد.
ماموستا فایق رستمی امام جمعه سنندج نیز در خطبه‌های نماز جمعه هفته گذشته با اشاره به این طرح مهم و حیاتی گفت: «مشکل کیفیت و طعم نامطلوب آب شرب این شهر برطرف شده است و آن طور که مسئولان و کارشناسان می‌گویند، درحال حاضر آب شرب سنندج از لحاظ کیفیت، تفاوتی با آب معدنی ندارد. بنابراین دغدغه چندین ساله شهروندان سنندجی برطرف شده است.»
قاعدتاً لیاقت شهروندان سنندجی بسیار بالاتر از اینهاست و من نیز خوشحالم که در سفر بعدی به این شهر برای نوشیدن آب و دم کردن چایی نیازی به خریدن آب معدنی نخواهم داشت.