امین محمودی
خبرنگار

​​​​​​​

طی هشت ماه نخست سال‌جاری وزارت جهاد کشاورزی تجارت محصولات کشاورزی و مواد غذایی با کشورهای مختلف دنیا را ازجمله کشورهای همسایه در دستور کار قرار داده است، به‌طوری که اخیراً تفاهمنامه‌هایی برای صادرات محصولات کشاورزی به برخی کشورهای همسایه به امضا رسیده و ممنوعیت صادرات بسیاری از محصولات کشاورزی ایران به این کشورها نیز با توسعه دیپلماسی اقتصادی در دولت سیزدهم برداشته شده است.
از طرف دیگر علاوه بر حمایت از خودکفایی در بسیاری از محصولات کشاورزی، با توجه به جنگ اوکراین و روسیه و ناامنی و بحران غذایی در سراسر جهان، دولت سیزدهم واردات کالاهای اساسی کشاورزی را در دستور کار قرار داد تا انبارها پر از این کالاها باشد. به همین دلیل آمارها حاکی از آن است که در هفت‌ماه نخست سال‌جاری میزان تجارت (صادرات و واردات) این محصولات با حمل ونقل بیش از 17 میلیون تن محصول کشاورزی و مواد غذایی، به بیش از 14 میلیارد دلار رسیده است.
کاهش واردات به دلیل خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی
براساس آمار گمرک، در هشت ماه نخست سال‌جاری 15 میلیون و 864 هزار و 351 تن و 616 کیلوگرم مواد غذایی و محصولات کشاورزی به ارزش 11 میلیارد و 302 میلیون و 633 هزار و 873 دلار از طریق بنادر جنوبی و شمالی وارد کشور شده است و محموله‌های این کشتی‌ها پس از تخلیه، بارگیری و به مراکز جمعیتی سراسر کشور ارسال شده‌ است.
این در حالی است که در هشت ماه نخست سال گذشته 20 میلیون و 172 هزار و 332 تن و 195 کیلوگرم مواد غذایی و محصولات کشاورزی به ارزش 10 میلیارد و 784 میلیون و 937 هزار و 758 دلار وارد کشور شده بود.  این امر نشان‌دهنده آن است که واردات محصولات کشاورزی به لحاظ وزنی با کاهش 21 درصدی و به لحاظ ارزشی با رشد 5 درصدی روبه‌رو بوده است. یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش واردات به لحاظ وزنی، به حمایت‌های بی‌سابقه دولت سیزدهم و وزارت جهاد کشاورزی از خودکفایی در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی خصوصاً گندم از طریق حمایت‌های قیمتی (افزایش نرخ‌های خرید تضمینی) و حمایت‌های غیرقیمتی (کشت قراردادی، کاهش قیمت نهاده‌های تولید و...) برمی‌گردد، به‌طوری که دولت سیزدهم به دلیل تعیین غیرمنطقی قیمت خرید تضمینی گندم در سال گذشته توسط دولت دوازدهم، مجبور شد در سال گذشته بیش از 7 میلیون تن گندم به کشور وارد کند ولی با تعیین منطقی قیمت گندم با نرخ 11 هزار و 500 تومان و افزایش 130 درصدی آن در نیمه نخست سال‌جاری، میزان تولید این محصول به 11.5 میلیون تن رسید و میزان خرید تضمینی 7 میلیون و 500 هزار تن گندم در سال‌جاری نسبت به سال گذشته، نشان‌دهنده آن است که از رشدی برابر با 3 میلیون تن برخوردار بوده است. از طرف دیگر باید به این نکته نیز اشاره کرد که با توجه به‌ وقوع جنگ اوکراین و روسیه و افزایش افسارگسیخته قیمت کالاهای اساسی کشاورزی و مواد غذایی در سراسر جهان، به نظر می‌رسد دولت توانسته به خوبی این امر را مدیریت کند.
وضعیت صادرات محصولات کشاورزی
همچنین در این بازه زمانی 4 میلیون و 854 هزار و 691 تن و 709 کیلوگرم مواد غذایی و محصولات کشاورزی به ارزش 2 میلیارد و 968 میلیون و 236 هزار و 962 دلار صادر شده است و این در حالی است که در نیمه نخست سال گذشته 5 میلیون و 456 هزار و 795 تن و 290 کیلوگرم مواد غذایی و محصولات کشاورزی به ارزش 3 میلیارد و 353 میلیون و 913 هزار و 829 دلار از کشور صادر شده بود. این امر نشان‌دهنده آن است که صادرات محصولات کشاورزی هم به لحاظ وزنی و هم به لحاظ ارزشی با کاهشی 11 درصدی روبه‌رو بوده است.
عوارض نیم درصدی؛ بلای جان صادرات
یکی از دلایل اصلی کاهش صادرات در این بازه زمانی به وضع عوارض نیم درصدی صادرات محصولات کشاورزی توسط مجلس شورای اسلامی برمی‌گردد. براساس بخشنامه 14 فروردین 1400 گمرک، به منظور جبران صادرات آب مجازی از کشور از طریق صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در بودجه 1401، اخذ نیم درصد از ارزش پایه صادراتی این محصولات به‌عنوان عوارض صادرات آب مجازی مصوب شده که توسط گمرک اخذ و به خزانه کل کشور واریز می‌شود. این در حالی است که کارشناسان کشاورزی و بخش خصوصی مرتبط معتقدند عوارض نیم درصدی صادرات محصولات کشاورزی باید بر محصولات آب‌بری همچون هندوانه و خربزه و صیفی‌جات دیگر گرفته شود و محصولات دیگری که آب بسیار کمی را مصرف می‌کنند از آنها عوارض اخذ نشود. همین امر طی نیمه نخست سال‌جاری سبب کاهش صادرات و ارزآوری زعفران و پسته شده و قاچاق این محصولات را بشدت افزایش داده، این در حالی است که بخش زیادی از ارزآوری سالانه محصولات کشاورزی از این دو محصول بود. رفع تعهد ارزی صادرکنندگان محصولات مختلف کشاورزی نیز یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل کاهش صادرات محصولات کشاورزی توسط فعالان این بخش عنوان می‌شود.
مهم‌ترین کالاهای صادراتی و وارداتی طی هشت ماه سال‌جاری
نهاده‌های دامی (شامل ذرت دامی، جو، کنجاله سویا و دانه سویا) به لحاظ ارزشی یک‌سوم و به لحاظ وزنی حدود نیمی از واردات محصولات کشاورزی در هشت ماه نخست سال‌جاری را به خود اختصاص داده‌اند. از طرف دیگر برنج، گندم، روغن خام، قند و شکر و جو از عمده‌ترین واردات محصولات کشاورزی در این بازه زمانی هستندکه عمده‌ترین مقاصد وارداتی نیز امارات و ترکیه بوده است.  این در حالی است که انواع سبزی و صیفی‌جات و محصولات جالیزی ازجمله هندوانه و گوجه فرنگی، محصولات شیلاتی، مرکبات، زعفران و پسته بیشترین میزان صادرات محصولات کشاورزی را به‌خود اختصاص داده‌اند که عمده‌ترین مقاصد صادراتی نیز کشورهای عراق، امارات و افغانستان بوده است.

نفیسه امامی
خبرنگار

اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه سال جاری قطعی و به صورت آزمایشی در برخی استان‌ها اجرایی شد. یکی از رسالت‌های مهم اجرای طرح هوشمندسازی، کاهش مصرف آرد و کم فروشی نان است که با اجرای کامل این طرح، تخلفات کم‌فروشی و گران‌فروشی آرد و نان نیز به پایان خواهد رسید، اگرچه هنوز تا رسیدن به مرحله حذف تخلف گران‌فروشی آرد و کم فروشی نان فاصله وجود دارد.
براساس اعلام شرکت بازرگانی دولتی ایران تاکنون ۹۹ درصد نانوایی‌های کشور به کارتخوان‌های هوشمند مجهز شده‌اند. کاهش خروج آرد از چرخه رسمی تولید نان، نخستین و مهم‌ترین هدف اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان بود که از مردادماه اجرای آن در نانوایی‌های تهران و دیگر مناطق کشور آغاز شد. بر این اساس نیاز هر نانوایی مشخص شده و آرد یارانه‌ای به همان میزان در اختیار آنان قرار می‌گیرد، بنابراین نانوایان نمی‌توانند آرد را به قیمت آزاد به متقاضیان بفروشند؛ مشکلی که طی سال‌های گذشته به وفور دیده می‌‌شد.
با اجرای این طرح میزان فروش نان در نانوایی‌ها با استفاده از کارتخوان‌های ویژه‌ای که در اختیار این واحدهای صنفی قرار گرفت، مشخص و براساس آن میزان آرد دریافتی نانوایی‌ها با میزان فروش آنها متناسب شد. پیش از آن بسیاری از نانوایی‌ها آرد یارانه‌ای دریافتی خود را با توجه به ثابت ماندن نرخ نان برای مدتی طولانی و افزایش هزینه‌های پخت، به قیمت آزاد به اصنافی که سهمیه آرد نداشتند، می‌فروختند تا مابه‌التفاوت این هزینه و درآمد جبران شود. دولت با اجرای طرح هوشمندسازی، یارانه‌ آرد را برای اصناف و صنایع بجز نانوایی‌های سنتی قطع کرد و قرار شد این یارانه برای نانوایی‌های سنتی واریز شود تا نرخ نان برای مصرف‌کننده نهایی ثابت بماند.
قیمت نان همچنان بدون تغییر
از ابتدای اجرای این طرح، وزیر امور اقتصادی و دارایی تأکید داشت که قیمت نان گران نخواهد شد و اکنون هم طبق آنچه به آن تأکید شده بود، ثابت مانده است.  فاز اول اجرای طرح هوشمندسازی هم بدون آزادسازی قیمت نان به پایان رسید و فاز دوم این طرح بزودی اجرا خواهد شد. بر همین اساس نیز طبق اعلام وزارت اقتصاد در هیچ‌یک از فازهای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، دولت تصمیمی برای آزادسازی قیمت یا سهمیه‌بندی نان ندارد و هیچ تغییری در سمت مردم ایجاد نخواهد شد.
 این در شرایطی است که هزینه‌های تولید همچون حقوق و دستمزد کارگران، خمیرمایه، کرایه حمل آرد و سایر هزینه‌های تولید افزایش داشته است. مسأله افزایش هزینه‌های تولید و ثبات نرخ نان در ماه‌های اخیر، می‌‌تواند یکی از دلایل بروز سوء استفاده و تخلفاتی همچون کم فروشی نان باشد.
محمدحسن جلالی مدیرکل هماهنگی و نظارت بر امور آرد و نان بازرگانی دولتی با اشاره به اینکه اکنون سهمیه آرد واحدهای نانوایی بر مبنای قبل داده می‌‌شود، گفته است: «با اجرای کامل طرح هوشمندسازی آرد و نان، سهمیه بر مبنای وزن چانه و تعداد فروش نان واحدهای نانوایی خواهد بود.»
بیژن نوروزی مقدم رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران نیز نظارت بر تخلف برخی نانوایی‌ها در کم فروشی نان، وزن چانه و فروش نان را برعهده بازرسان وزارت جهاد، اتاق اصناف و اتحادیه‌ها عنوان کرده است، اما تأکید می‌‌کند اتحادیه تمام توان خود را به کار می‌گیرد تا به گونه‌ای رفتار کند که همپای خود جهت تأمین نان، مردم را همراه کند.
بنابر آمار ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت تمام شده نان را آرد و مابقی را دیگر هزینه‌ها شامل می‌‌شود، اما بر اساس گفته نوروزی مقدم، به رغم هزینه‌های بالای تولید، نانوایان همه تلاش خود را به کار‌می‌گیرند که مشکلی در تأمین آرد ایجاد نشود.
100 هزار میلیارد تومان یارانه آرد و نان
میزان یارانه پرداختی در بخش آرد و نان بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است که رقم بالایی است. در همین راستا دولت قصد دارد با تعدیل قیمت آرد صنف و صنعت، آن را به شکل بهینه‌تری تخصیص دهد. با تجهیز نانوایی‌ها به کارتخوان، متوسط توزیع آرد بین واحدهای نانوایی از ۲۳ تا ۲۴ هزار تن در روز به ۱۵ تا ۱۶ هزار تن رسیده است. به گفته محمد جلال مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی، آمار مصرف نان نیابتی برآورد می‌‌شود و حاکی از آن است که سرانه مصرف نان در کشور حدود روزی 200 گرم آرد است که به نان تبدیل می‌شود .
جلال در توضیح اینکه کدام نان بیشترین مصرف را در ایران دارد، می‌‌گوید: «38 درصد آرد کشور از نظر وزنی به تولید نان لواش ، 25 درصد نان کشور به تافتون و 10 درصد نان کشور به سنگک اختصاص می‌‌یابد.»
با اصلاح یارانه نان و تکمیل طرح نصب کارتخوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها حدود 2 میلیون تن در نیاز به آرد صرفه‌جویی خواهد شد. این در حالی است که همه نیاز کشور به گندم از بخش صنف صنعت تا خبازی 11.5 میلیون تن است و با اصلاح یارانه نان، میزان مصرف گندم در کشور به 9.5 میلیون تن خواهد رسید که در این صورت 2 میلیون تن از مصرف گندم کشور کم می‌‌شود.
کاهش میزان مصرف آرد و کنترل قاچاق آرد از مرزهای کشور، می‌‌تواند منجر به تأمین گندم نان برای سال آینده شود که وزیر جهاد کشاورزی امکان تحقق آن را داده است.
طبق گفته ساداتی نژاد وزیر جهاد کشاورزی، با توجه به آنکه ۲ میلیون هکتار اراضی آبی در اثر خشکسالی خسارت کمتری دیدند با متوسط تولید ۵ تن در هکتار می‌‌توان ۱۰ میلیون تن گندم مورد نیاز را تولید کرد که با این حساب می‌توان گفت که در سال‌های گذشته ۲ تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن گندم کشور به سبب اختلاف چشمگیر با گندم‌خارجی یا گرانی نهاده‌های دامی هدر می‌‌رفت.