یوسف حیدری
گزارش‌نویس
محل قرار 45متری گلشهر است؛ جایی که صبح جمعه همه از نقاط مختلف کرج و تهران می‌آیند تا به دل طبیعت بزنند. کارگران پمپ‌بنزین آنها را می‌شناسند. یکی از آنها درحالی که نازل بنزین را جای خودش قرار می‌دهد، می‌گوید: «اینها رفتگرانی هستند که برای دلشان کار می‌کنند. تنها تفاوت‌شان با بقیه رفتگران این است که هیچ حقوقی نمی‌گیرند.» کم‌کم سروکله بچه‌ها پیدا می‌شود. کوله‌هایشان را محکم می‌کنند و کیسه‌های زباله را بین هم تقسیم می‌کنند. مقصد روستای سنج از توابع کردان کرج است. روستایی زیبا با آبشار «چوب بست» که گردشگران زیادی را از تهران و استان البرز به اینجا می‌کشاند. رفتگران طبیعت از هر طیفی هستند؛ پزشک، مهندس، معلم، خانه‌دار و محصل. چند سالی است که برای پاکسازی مناطق گردشگری و تفریحی استان البرز فعالیت می‌کنند. می‌گویند از تعطیلات آخر هفته برای پاکسازی طبیعت استفاده می‌کنیم تا مفید باشیم. سال‌ها است یکدیگر را می‌شناسند و در هر برنامه عضو جدیدی هم به آنها اضافه می‌شود.
با اشاره سرگروه همه سوار بر خودرو به روستای سنج حرکت می‌کنیم. از ورودی جاده برغان به کردان مسیر 12کیلومتری را از میان کوه‌ها و دره‌ها طی می‌کنیم و به روستای سرسبز سنج می‌رسیم. بافت سنتی روستا و طبیعت بکر  آن هنوز دست نخورده است.  قرار است مسیر رودخانه را دنبال کنیم تا به آبشار برسیم. کار شروع می‌شود؛ همه دستکش به دست می‌کنند. نفرات گروه به چند دسته تقسیم می‌شوند و در حاشیه رودخانه و زمین‌های اطراف مشغول جمع‌آوری زباله می‌شوند. بطری‌های آب معدنی، ظروف یک‌بار مصرف، بطری و قوطی فلزی و ته‌سیگار از جمله زباله‌هایی هستند که اطراف رودخانه و آبشار رها شده‌اند. وقتی کنار درختی با انبوه زباله مواجه می‌شویم، یعنی گردشگران اینجا اتراق کرده بودند.
امیر یکی از قدیمی‌های گروه رفتگران طبیعت البرز می‌گوید: «الان شرایط خیلی بهتر شده و مردم رعایت می‌کنند. تا 10سال قبل وقتی برای پاکسازی نقاط گردشگری می‌رفتیم، بیش از 100کیسه زباله از همین جنگل و رودخانه جمع می‌کردیم، اما الان به 20کیسه رسیده است. امروز دویست‌وچهاردهمین برنامه جمع‌آوری زباله در استان البرز را انجام می‌دهیم. این طبیعت فقط متعلق به ما نیست، باید آن را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. اگر قرار باشد زباله را در طبیعت رها کنیم، تا چند سال آینده هیچ درختی اینجا رشد نمی‌کند. پنج سال است که با این گروه آشنا شده‌ام. خوشبختانه الان در خیلی از شهرها و استان‌ها گروه‌های مردمی رفتگران طبیعت تشکیل شده و نقاط گردشگری و مناطق شهری را پاکسازی می‌کنند. این بچه‌ها هیچ حقوق و مزایایی دریافت نمی‌کنند و به هیچ ارگان دولتی هم وابسته نیستند. فقط برای دلشان و پاکیزه نگه داشتن طبیعت، جمعه‌ها جمع می‌شوند و به یکی از نقاط گردشگری استان البرز می‌روند. فرهنگ‌سازی مهم‌تر از جمع‌آوری زباله است. متأسفانه در همین روستای سنج مقابل یکی از مغازه‌ها تعداد زیادی فیلتر سیگار جمع کردیم. مغازه‌دار سیگار می‌کشید و فیلترش را جلوی مغازه‌اش می‌انداخت. وقتی مشغول جمع کردن فیلتر سیگار بودیم، یکی از اهالی به مغازه‌دار گفت تو سیگار می‌کشی و اینها که حقوقی هم نمی‌گیرند، فیلترهای سیگار تو را جمع می‌کنند.»
کیسه‌های زباله که پر می‌شود آنها را محکم گره می‌زنند و در محلی که از قبل مشخص شده قرار می‌دهند و بعد از پایان کار با ماشین به مخازن زباله منتقل می‌کنند. مریم، کیسه زباله را به خواهرش می‌دهد تا آن را محکم گره بزند. با آستین لباسش عرق صورتش را خشک می‌کند و می‌گوید حیف این طبیعت زیبا نیست که با این زباله‌ها آلوده شود! مریم ادامه می‌دهد: «در فضای مجازی با این گروه آشنا شدم و چهار سال است با خواهرهایم برای پاکسازی و جمع‌آوری زباله همراه گروه می‌شویم. سعی می‌کنیم برای مردم فرهنگ‌سازی کنیم که ایرانی‌ها در طبیعت زباله نمی‌ریزند و زباله کمتر یعنی زندگی بهتر. باور کنید وقتی به خانه برمی‌گردیم، احــساس می‌کنیم روح‌مان سیراب شده است. دیدن طــبیعت بدون زباله لذت دیگری دارد.»
آفتاب به بالاترین نقطه آسمان رسیده است. اعضای گروه که به آبشار می‌رسند تقریباً کار تمام است. کیسه‌های زباله کنار رودخانه روی هم تلنبار می‌شود. چند نفراز گردشگران با دیدن آنها زباله‌هایشان را داخل نایلون می‌ریزند تا با خودشان ببرند. دهیار روستای سنج که دهیاری روستای سرهه را هم برعهده دارد از اعضای گروه می‌خواهد چند روز بعد برای جمع‌آوری زباله‌های روستای سرهه هم بیایند. گفتن این جمله خستگی اعضای گروه را چند برابر می‌کند. امیر می‌گوید: «‌متأسفانه دهیار تصور می‌کند ما وظیفه داریم زباله‌های روستاهای منطقه را جمع‌آوری کنیم درحالی که هدف ما فرهنگ‌سازی است. دهیار به ما می‌گوید اگر زباله‌های روستا را جمع نکنیم، باید 2میلیون تومان هزینه کند تا گردشگران بیشتری به روستا بیایند. متأسفانه برخی تصور می‌کنند خودشان هیچ وظیفه‌ای برای پاکیزه نگه داشتن محیط زندگی و شهر و روستایشان ندارند.
در یکی دیگر از روستاها مردم از ما تشکر و قدردانی نمودند و برای استراحت به باغ‌شان دعوت کردند. یکی از آنها می‌گفت فکر نمی‌کردیم کسانی باشند که داوطلبانه زباله‌هایی را که ما در طبیعت رها می‌کنیم، جمع کنند. تصور می‌کردیم این کار فقط وظیفه شهرداری است درحالی که امروز متوجه شدیم خود ما باید به فکر محیط‌زیست و طبیعت باشیم.»
دو سال همه‌گیری کرونا باعث شد فعالیت گروه‌های مردمی رفتگران طبیعت کمتر شود اما این روزها همه دوباره دست به کار شده‌اند و آخر هفته در شهرهای مختلف با اطلاع‌رسانی سرگروه‌ها، رفتگران طبیعت برای جمع‌آوری زباله، گردهم جمع می‌شوند. کاظم نجاریون مؤسس گروه رفتگران طبیعت این روزها به شهرهای مختلف سفر می‌کند تا در کنار جمع‌آوری زباله و پاکسازی نقاط گردشگری، گروه‌های مردمی را همراهی کند. می‌گوید انتقاد کردن هیچ چیزی را عوض نمی‌کند. با انتقاد نمی‌توان مردم را عوض کرد و فقط فرهنگ سازی و آموزش است که می‌تواند مؤثر باشد: «25سال خارج از ایران زندگی کرده‌ام. آنجا با گروه‌های زیست‌محیطی آشنا شدم و در جریان فعالیت‌های‌شان قرار گرفتم.  آنها برای فرهنگ‌سازی در زمینه کم کردن و جمع‌آوری زباله کارهای زیادی انجام می‌دادند تا اینکه درنهایت با همراهی رسانه‌ها، بعد از چند سال پاکیزه نگه داشتن شهر و طبیعت و استفاده بهینه از مواد بازیافتی به فرهنگ عمومی بین مردم تبدیل شد. وقتی به ایران برگشتم، فکر کردم باید به اندازه خودم برای کشورم کاری کنم. همیشه برای من سؤال بود چگونه می‌توانم به تمیزی کشور و محیط‌زیست ایران کمک کنم. موقع ورود، از همان فرودگاه متوجه شدم برای رسیدن به وضعیت ایده‌آل باید خیلی کار کنیم. تا یک دهه پیش، ایران حتی با برخی از کشورهای آسیایی هم قابل مقایسه نبود. سال 91 در فرودگاه دیدم برخی از مردم  قوطی نوشابه و بطری‌های آب را روی زمین می‌انداختند و نایلون و پلاستیک را در پیاده‌روها رها می‌کردند. هر بار با خانواده به پارک می‌رفتیم بیچاره می‌شدیم؛ باید یک ساعت آنجا را تمیز می‌کردیم تا بتوانیم آسوده بنشینیم و همیشه چند کیسه زباله با خودمان برمی‌گرداندیم. کم کم احساس کردم نباید بی‌تفاوت باشم و باید کاری انجام دهم. خرداد‌ماه همان سال وقتی با دوستانم به دریاچه چورت در مازندران رفتیم با دیدن حجم زباله‌هایی که اطراف دریاچه ریخته بود تصمیم گرفتم در فضای مجازی از مردم بخواهم در جمع‌آوری زباله کمک کنند. از دیدن حجم زیاد زباله شوکه شدم. با کمک دوستانم همه زباله‌ها را جمع کردیم و به شهر آوردیم. 28خرداد در فضای مجازی اعلام کردم می‌خواهیم گروهی در تهران تشکیل بدهیم و یک روز در هفته زباله‌های رها شده در طبیعت را جمع‌آوری کنیم. این طرح با استقبال مواجه شد و بعد از آن شهرهای مختلف هم اعلام آمادگی کردند. به این ترتیب شهر به شهر گروه‌هایی برای جمع‌آوری زباله تشکیل می‌شدند.»
نجاریون درباره مکان‌های گردشگری تهران که بیشترین زباله در آنها رها می‌شود، می‌گوید: «متأسفانه مردم در این مکان‌های گردشگری زباله‌شان را در دل طبیعت رها می‌کنند و هرجا گردشگر بیشتری می‌رود زباله بیشتری هم جمع می‌شود. بیشترین زباله پارک‌های داخل شهر هم، فیلتر سیگار است. در این زمینه فرهنگ‌سازی می‌کنیم و مردم هم وقتی می‌بینند گروهی از علاقه‌مندان به طبیعت که به شهرداری یا نهاد دیگری وابسته نیستند داوطلبانه زباله‌های پارک و مکان‌های گردشگری را جمع می‌کنند، خودشان علاقه‌ نشان می‌دهند و به گروه ما اضافه می‌شوند. امروز در میان رفتگران طبیعت از کودک 6ساله تا مردان و زنان 80ساله فعال هستند. از همه مشاغل هم در این گروه حضور دارند و خیلی از مردم با دیدن رفتگران طبیعت که داوطلبانه زباله‌های خیابان و پارک را جمع می‌کنند دیگر زباله نمی‌ریزند و همین ما را به ادامه کار دلگرم می‌کند. برای فرهنگ‌سازی باید همه دست به دست هم بدهیم تا پاکیزه نگه داشتن محیط زندگی و شهر و طبیعت در نسل‌های آینده نهادینه شود.»